System CBAM – nowe obowiązki i obciążenia dla importerów
Eksperckim okiem
Magdalena Pasik, Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska
W ostatnich miesiącach temat unijnego mechanizmu dostosowania cen dwutlenku węgla na granicy, znany również jako Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) lub graniczny podatek węglowy, stał się przedmiotem coraz większego zainteresowania. CBAM, jako innowacyjny instrument, ma na celu skonfrontowanie wyzwania związanego z przenoszeniem emisji gazów cieplarnianych poza granice Unii Europejskiej.
Mechanizm ten przewiduje dodatkowe obciążenia nakładane na importowane produkty w oparciu o ich ślad węglowy, co ma zapewnić równowagę kosztów związanych z emisją dwutlenku węgla między towarami importowanymi do UE a towarami unijnymi objętymi systemem handlu uprawnieniami do emisji EU ETS.
Inicjatywa CBAM, rozwijana przez Unię Europejską od kilku lat, nabrała szczególnego tempa pod koniec tego roku. Od października 2023 roku importerzy będą zobowiązani do regularnego przedstawiania raportów dotyczących emisji gazów cieplarnianych, które są związane z produktami, podlegającymi unijnemu mechanizmowi dostosowania cen CO2 na granicy (CBAM). CBAM wprowadza więc nowe zobowiązania, ale jednocześnie może stworzyć nowe możliwości rozwoju dla przedsiębiorstw inwestujących w technologie niskoemisyjne. Czy jednak branże dotknięte wyższymi opłatami zdołają utrzymać swoją konkurencyjność? Jakie będą długofalowe konsekwencje dla globalnego łańcucha dostaw? W niniejszym artykule postaramy się odpowiedzieć na te pytania.
CBAM: Nowa Broń dla Klimatu – Unijny Mechanizm na Rzecz Ochrony Środowiska
Dnia 10 maja bieżącego roku Rada Unii Europejskiej przyjęła Rozporządzenie dotyczące Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), które wejdzie w życie w ciągu 20 dni od opublikowania w Dzienniku Urzędowym UE. To nowe prawodawstwo stanowi kluczowy element strategii Unii w dążeniu do neutralności klimatycznej, kładąc szczególny nacisk na importerów. CBAM nakłada na nich obowiązek raportowania emisji związanych z importem towarów, a w dłuższej perspektywie zakupu i umarzania odpowiednich certyfikatów CBAM.
Czym jest system CBAM?
CBAM, czyli Carbon Border Adjustment Mechanism, jest odpowiedzią Unii Europejskiej na coraz pilniejsze wyzwania związane z ochroną klimatu i redukcją emisji gazów cieplarnianych. Unijny mechanizm dostosowania cen CO2 na granicy stawia sobie za cel zapobieżenie tzw. „leakage” emisji, czyli przenoszenia produkcji poza granice UE w celu uniknięcia surowszych regulacji klimatycznych. W praktyce oznacza to, że towary importowane do Unii, które generują duże ilości dwutlenku węgla w procesie produkcji, będą podlegać dodatkowym opłatom, odzwierciedlającym ich wpływ na środowisko.
Proces przygotowania i implementacji CBAM był przedmiotem długotrwałych prac unijnych instytucji, które skupiały się na opracowaniu skutecznego i sprawiedliwego mechanizmu. W wyniku tych działań CBAM ma nie tylko zabezpieczać interesy europejskich firm pod względem konkurencyjności, ale także stanowić bodziec do globalnej walki z emisjami. Warto podkreślić, że Unia Europejska jest pionierem w tym obszarze, próbując stworzyć wzór, który może zostać zaadaptowany na arenie międzynarodowej.
Wprowadzenie CBAM wiąże się z szeregiem pytań i niepewności dla firm, zwłaszcza dla tych operujących na unijnym rynku. Jednym z głównych aspektów, który budzi zainteresowanie, jest wpływ tego mechanizmu na strukturę kosztów importowanych towarów. Dodatkowe opłaty z tytułu śladu węglowego mogą znacząco wpłynąć na rentowność przedsiębiorstw, szczególnie tych z sektorów bardziej intensywnych pod względem emisji gazów cieplarnianych.
W jakim celu stworzono system CBAM?
CBAM został wprowadzony z dwiema kluczowymi intencjami:
- Redukcja emisji:
CBAM ma na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych związanych z importem produktów do Unii Europejskiej. Mechanizm ten kieruje uwagę na ograniczenie wpływu importowanych towarów na środowisko poprzez nałożenie dodatkowych opłat finansowych proporcjonalnych do ilości generowanych emisji gazów cieplarnianych podczas ich produkcji.
- Wspieranie równości konkurencyjnej:
Drugim ważnym celem CBAM jest zagwarantowanie równości konkurencyjnej producentom z Unii Europejskiej w porównaniu z producentami spoza UE. W praktyce oznacza to wprowadzenie dodatkowego obciążenia finansowego na importowane kategorie towarów, szczególnie koncentrując się na sektorach charakteryzujących się wysokimi emisjami gazów cieplarnianych. Opłaty te będą oparte na ilości emisji gazów cieplarnianych wytworzonych w procesie produkcji danego towaru, co ma skłaniać do redukcji negatywnego wpływu na środowisko.
Chociaż pełne wdrożenie CBAM planowane jest od 2026 roku, firmy, zwłaszcza importerzy towarów, które zostaną objęte mechanizmem, już teraz powinny sprawdzić, czy nowe zobowiązania ich dotyczą. Już od października 2023 r. importerzy muszą bowiem kwartalnie raportować dane dotyczące emisji gazów cieplarnianych związanych z importowanymi towarami, a pierwsze takie sprawozdanie, obejmujące 4. kwartał 2023 r., trzeba będzie złożyć do 31 stycznia 2024 r.
W perspektywie od 2026 r. unijni importerzy będą zobowiązani do zakupu certyfikatów CBAM, których cena będzie odpowiadała kosztowi emisji, jaki zostałby poniesiony przy produkcji towarów zgodnie z unijnymi normami dotyczącymi emisji.
Dokładne zasady raportowania w ramach CBAM zostaną ustalone w akcie wykonawczym, który Komisja Europejska przyjmie po konsultacji z Komitetem CBAM, złożonym z ekspertów z państw członkowskich UE.
Jakich towarów ma dotyczyć nowa regulacja?
Rozporządzenie CBAM, nakładając dodatkowe obciążenia związane z emisjami gazów cieplarnianych, precyzyjnie określa konkretne towary objęte tym mechanizmem. Kluczowe towary, które znajdą się pod szczególną uwagą to:
- Cement
- Żelazo, stal i aluminium
- Nawozy sztuczne
- Wodór
- Energia elektryczna.
Sektor metalurgiczny, obejmujący produkcję żelaza, stali i aluminium, stanowi kluczowy obszar działalności objęty CBAM. Producenci z Unii Europejskiej będą podlegać tym samym standardom co ich zagraniczni konkurenci, co ma chronić przed nieuczciwą konkurencją i skłonić do inwestycji w technologie o niższych emisjach. CBAM obejmuje również import energii elektrycznej, co ma znaczący wpływ na rynek energetyczny. Mechanizm ten zachęca do importu energii elektrycznej produkowanej w zrównoważony sposób, sprzyjając jednocześnie transformacji sektora energetycznego w kierunku bardziej ekologicznego.
Wszystkie te sektory stanowią kluczowy obszar działalności dla importerów, zarówno z sektora produkcji, jak i handlu, których działania będą bezpośrednio wpływać na osiąganie celów zrównoważonego rozwoju i neutralności klimatycznej. Dla tych branż CBAM stanie się nie tylko narzędziem regulacyjnym, ale również katalizatorem innowacji i zrównoważonego rozwoju. Lista towarów objętych regulacjami będzie się jednak najprawdopodobniej rozszerzać.
Towary objęte nowymi przepisami będą mogły być wprowadzane na rynek Unii Europejskiej tylko przez tzw. uprawnionych zgłaszających. Nowy podmiot w ramach prawa celno-podatkowego będzie musiał złożyć wniosek o zezwolenie na wprowadzenie objętych regulacją towarów do obrotu.
Import kluczowych dla gospodarki produktów będzie możliwy jedynie po uzyskaniu zgody od organu celno-podatkowego w formie decyzji administracyjnej. Podmiot składający wniosek musi jednocześnie przedstawić oświadczenie, w którym udowodni, że:
- Nie popełnił poważnych i powtarzających się naruszeń prawa celno-podatkowego, przepisów podatkowych i zasad rynkowych w ciągu ostatnich 5 lat przed złożeniem wniosku.
- Posiada odpowiednie zdolności finansowe i operacyjne do spełnienia zobowiązań celno-podatkowych wynikających z nowych przepisów.
Oprócz oświadczenia, w ramach wniosku o upoważnienie do wprowadzenia towarów do obrotu, podmiot składający wniosek będzie musiał podać:
- Imię, nazwisko/firmę, adresy i dane kontaktowe.
- Numer rejestracyjny i identyfikacyjny przedsiębiorcy (numer EORI).
- Główną działalność gospodarczą prowadzoną w Unii Europejskiej.
- Zaświadczenie od organu podatkowego w państwie członkowskim o braku nieuregulowanego nakazu odzyskania krajowych należności podatkowych.
- Informacje niezbędne do wykazania zdolności finansowej i operacyjnej do spełnienia nowych obowiązków, w tym dokumenty potwierdzające te informacje, takie jak rachunek zysków i strat oraz bilans za ostatnie trzy lata.
- Szacunkową wartość i ilość przywożonych towarów na obszar celny Unii Europejskiej w podziale na rodzaje towarów, w roku składania wniosku oraz w roku następnym.
Stan składającego wniosek będzie podlegał ciągłemu monitorowaniu. Jeśli organ uzna, że warunki nie są spełnione, odmówi upoważnienia zgłaszającego do wprowadzania wysokoemisyjnych towarów na rynek UE.
Po uzyskaniu upoważnienia, organ celny nada również unikalny numer rachunku CBAM, który służy do rejestracji transakcji związanych z tzw. certyfikatami CBAM.
Kogo obejmą nowe regulacje?
Wprowadzenie CBAM wpłynie głównie na firmy korzystające z importu produktów objętych tym mechanizmem, zwłaszcza te działające w sektorze produkcji i handlu. Obejmie ono tylko tzw. Upoważnionych Zgłaszających CBAM, którzy będą uprawnieni do importu produktów podlegających CBAM. Ponadto upoważnieni importerzy będą mogli nabywać certyfikaty CBAM, których cena będzie uzależniona od cen certyfikatów z systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS). W skrócie CBAM będzie miał wpływ głównie na przedsiębiorstwa, które są kluczowymi graczami w importowanych branżach, a jednocześnie posiadają odpowiednie uprawnienia do uczestnictwa w tym mechanizmie.
Jakie są konsekwencje dla rynku?
Unijni importerzy towarów podlegających Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) będą musieli sprostać nowym obowiązkom administracyjnym i ponieść koszty związane z emisjami gazów cieplarnianych wbudowanymi w importowane wyroby. Jest to z pewnością ta bardziej uciążliwa kwestia wprowadzanego obowiązku. Pierwszym wyzwaniem, któremu należy stawić czoła już teraz, jest dokładne zdefiniowanie zakresu nowych zadań i ich potencjalnego wpływu na funkcjonowanie łańcuchów dostaw.
W dłuższej perspektywie importerzy zostaną zobowiązani do uzyskania statusu, wspomnianego już wcześnie upoważnionego zgłaszającego w ramach osobnej procedury, zakupu certyfikatów CBAM oraz składania rocznych deklaracji, zawierających m.in. ilość wbudowanych emisji zarówno pośrednich, jak i bezpośrednich. CBAM może więc wpłynąć na unijny rynek poprzez potencjalny wzrost cen importowanych wyrobów, co z kolei wyrówna warunki konkurencyjne dla unijnych producentów objętych systemem EU ETS (co jest zarówno pozytywnym jak i negatywnym aspektem tego systemu)
Warto również pamiętać, że niedotrzymanie obowiązku składania kwartalnych raportów może skutkować nałożeniem kar na importerów, choć nie określono jeszcze dokładnie wysokości wspomnianych kar. Wiadomo jedynie, że, zgodnie z dyrektywą, te kary powinny być „skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”. W związku z tym importerzy powinni już teraz rozpocząć przygotowania do spełnienia nowych wymogów raportowania.
Na horyzoncie pojawia się więc kolejny mechanizm kontrolno – administracyjny. Czy osiągnie on swoje cele? Wszystko wskazuje na to, że tak i choć może on być wyjątkowo trudny do początkowego wdrożenia, to taka regulacja jest potrzebna i może ostatecznie okazać się korzystna dla rynku lokalnego.
Magdalena Pasik
Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Na co dzień – Specjalista ds. ochrony środowiska – w pracy zawodowej zajmuje się głównie emisją zanieczyszczeń do powietrza. Ochrona środowiska to nie tylko praca, ale przede wszystkim pasja.