Czy transformacja energetyczna stanie się kolejną rewolucją przemysłową?
Eksperckim okiem
Jacek Stężowski, inżynier ekoenergetyki i redaktor prowadzący e-magazyny.pl
Przez wieki rewolucje przemysłowe kształtowały gospodarki i społeczeństwa, zmieniając sposoby produkcji, transportu i życia codziennego. Każda kolejna rewolucja przynosiła innowacje, które napędzały rozwój technologiczny i ekonomiczny.
Obecnie stoimy w obliczu kolejnej wielkiej zmiany – transformacji energetycznej, czyli (w dużym uproszczeniu) odejścia od paliw kopalnych na rzecz odnawialnych źródeł energii. To globalne wyzwanie XXI wieku, które ma fundamentalne znaczenie dla przyszłości naszej planety. Czy jednak można je porównać do poprzednich rewolucji przemysłowych? Czy transformacja energetyczna ma potencjał, aby stać się kolejną wielką rewolucją gospodarczą i technologiczną?
Czym jest rewolucja przemysłowa?
Rewolucja przemysłowa to okres gwałtownych zmian technologicznych i społecznych, które prowadzą do radykalnych transformacji w gospodarce. W historii wyróżnia się cztery główne rewolucje:
- Pierwsza rewolucja przemysłowa (XVIII–XIX wiek) – charakteryzowała się rozwojem maszyny parowej, industrializacją oraz wykorzystaniem węgla jako głównego źródła energii, co umożliwiło masową produkcję i usprawnienie transportu.
- Druga rewolucja przemysłowa (XIX–XX wiek) – wprowadziła elektryczność jako główne źródło napędu, rozwój masowej produkcji oraz znaczące wykorzystanie ropy naftowej, co zapoczątkowało rewolucję transportową i komunikacyjną.
- Trzecia rewolucja przemysłowa (XX wiek) – była związana z cyfryzacją, automatyzacją oraz początkowym wykorzystaniem energii odnawialnej, co zmieniło sposób zarządzania procesami produkcyjnymi.
- Czwarta rewolucja przemysłowa (XXI wiek) – opiera się na rozwoju sztucznej inteligencji i Internetu rzeczy, umożliwiając większą efektywność w wielu sektorach.
Każda z tych rewolucji miała kilka kluczowych cech: wprowadzenie nowych technologii, wpływ na gospodarkę i rynek pracy, a także dalekosiężne konsekwencje społeczne i polityczne. Wiele wskazuje na to, że transformacja energetyczna podąża tą samą ścieżką.
Transformacja energetyczna jako nowa rewolucja
Rewolucje przemysłowe nie tylko wprowadzały nowe technologie, ale także znacząco zmieniały strukturę gospodarki, przyczyniając się do powstawania nowych sektorów i gałęzi przemysłu. Nie można zaprzeczyć, że transformacja energetyczna również prowadzi do rozwoju nowych branż. To jednak tylko wierzchołek góry lodowej. Głębiej są między innymi zmiany społeczne i geopolityczne.
Przejście od paliw kopalnych do odnawialnych źródeł energii
Tak jak wcześniejsze rewolucje przemysłowe, transformacja energetyczna zmienia sposób, w jaki pozyskujemy i wykorzystujemy energię. Gwałtowny rozwój odnawialnych źródeł energii oraz stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych sugerują, że stoimy przed ogromną zmianą. Tempo tej zmiany przypomina wcześniejsze rewolucje przemysłowe, choć wymaga ogromnych inwestycji i dostosowania infrastruktury.
Dodatkowo, nowe technologie pozwalają na decentralizację produkcji energii, co oznacza, że gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa mogą stać się wręcz niezależnymi producentami energii. W ten sposób transformacja energetyczna prowadzi do demokratyzacji sektora energetycznego, podobnie jak elektryfikacja w XIX wieku umożliwiła rozwój przemysłu i poprawę jakości życia milionów ludzi.
Nowe technologie napędzające transformację
Każda rewolucja przemysłowa była możliwa dzięki nowym technologiom. Transformacja energetyczna opiera się na rozwoju systemów magazynowania energii, wykorzystaniu wodoru jako alternatywnego paliwa, a także inteligentnych sieciach energetycznych (smart grids), które zwiększają efektywność zarządzania energią. Nowy model zarządzania energią, jakim są wirtualne elektrownie, pozwala na lepszą stabilizację dostaw i wykorzystanie zdecentralizowanych źródeł energii. Również elektryfikacja w drugiej rewolucji przemysłowej, nowe technologie energetyczne niejako rewolucjonizują sposób, w jaki funkcjonują społeczeństwa.
Rola digitalizacji i automatyzacji
W trzeciej i czwartej rewolucji przemysłowej automatyzacja i cyfryzacja odegrały kluczową rolę w przekształceniu gospodarki. Podobnie dzieje się w przypadku transformacji energetycznej – sztuczna inteligencja optymalizuje produkcję i zużycie energii, a Internet rzeczy umożliwia monitorowanie jej wykorzystania w czasie rzeczywistym. Cyfryzacja systemów energetycznych pozwala na lepszą kontrolę nad dystrybucją i efektywność wykorzystania zasobów, tak jak zautomatyzowane linie produkcyjne w poprzednich rewolucjach przemysłowych.
Aspekty społeczne transformacji energetycznej
Transformacja energetyczna to nie tylko zmiany technologiczne, ale także głębokie konsekwencje społeczne. Przekształcenia w sektorze energetycznym wpływają na rynek pracy, wymagając nowych kwalifikacji i umiejętności, co oznacza konieczność inwestycji w edukację i przekwalifikowanie pracowników. Również w czasie rewolucji przemysłowych mechanizacja i automatyzacja wymusiły przekształcenia zawodowe i migracje siły roboczej, prowadząc do wzrostu urbanizacji.
Podczas trzeciej rewolucji przemysłowej około 25% siły roboczej w krajach rozwiniętych musiało zmienić zawód w związku z rozwojem automatyzacji i cyfryzacji (World Economic Forum, 2018). Podobne wyzwanie czeka nas w trakcie transformacji energetycznej – przewiduje się, że do 2030 roku nawet 15% obecnych pracowników sektora energetycznego będzie musiało zdobyć nowe kwalifikacje.
W XIX wieku, w wyniku mechanizacji rolnictwa, w Stanach Zjednoczonych udział ludności zatrudnionej w rolnictwie spadł z 70% do 40% w ciągu 50 lat (US Department of Agriculture, 2021). W kontekście transformacji energetycznej przewiduje się, że do 2050 roku liczba osób zatrudnionych w tradycyjnej energetyce spadnie o ponad 50%, a sektor odnawialnych źródeł energii stanie się dominującym źródłem zatrudnienia w branży (IEA, 2023).
Dodatkowo, partycypacja społeczna i rozwój energetyki obywatelskiej, np. spółdzielni energetycznych, odgrywają istotną rolę w demokratyzacji energetyki. Społeczności lokalne mogą same inwestować w odnawialne źródła energii, co wzmacnia ich niezależność energetyczną i poprawia jakość życia. W poprzednich rewolucjach przemysłowych pojawiły się nowe ruchy społeczne, związane z poprawą warunków pracy i walką o prawa pracownicze, co prowadziło do lepszego podziału korzyści wynikających z postępu technologicznego.
Transformacja energetyczna to zatem nie tylko konieczność wynikająca z kryzysu klimatycznego, ale także szansa na budowę bardziej sprawiedliwego i zrównoważonego społeczeństwa, podobnie jak poprzednie rewolucje przemysłowe przyczyniły się do ewolucji warunków życia i pracy.
Wpływ rewolucji przemysłowych i transformacji energetycznej geopolitykę i układ sił międzynarodowych
Rewolucje przemysłowe miały ogromny wpływ na globalne układy sił i geopolitykę. Państwa, które jako pierwsze wdrażały nowe technologie, zyskiwały przewagę gospodarczą i polityczną. Przykładem może być Wielka Brytania, która dzięki rewolucji przemysłowej stała się dominującą potęgą XIX wieku, czy Stany Zjednoczone, które skorzystały na cyfryzacji i automatyzacji w XX wieku.
Być może transformacja energetyczna też zmieni układ sił na świecie. Kraje bogate w surowce kopalne, takie jak Rosja czy kraje Zatoki Perskiej, wcześniej czy później będą musiały zmierzyć się z koniecznością dywersyfikacji swoich gospodarek. Z kolei państwa inwestujące w odnawialne źródła energii i technologie magazynowania mogą zdobyć przewagę w nowym porządku ekonomicznym.
Dodatkowo, transformacja energetyczna wpływa na bezpieczeństwo energetyczne. Uniezależnienie się od importu paliw kopalnych zmniejsza podatność na szantaż surowcowy i konflikty geopolityczne. Kryzysy energetyczne, takie jak te wywołane przez ograniczenia dostaw gazu ziemnego w Europie, pokazują, jak dużą rolę odgrywa energia w polityce międzynarodowej.
Wnioski – czy to rzeczywiście rewolucja przemysłowa?
Transformacja energetyczna spełnia wiele kryteriów rewolucji przemysłowej. Wprowadza ona innowacyjne technologie, które znacząco zmieniają gospodarkę oraz rynek pracy, a także prowadzi do redefinicji struktur społecznych i geopolitycznych. Tak jak wcześniejsze rewolucje przemysłowe, wymaga ona ogromnych inwestycji, ale jej potencjalne korzyści w postaci zwiększonej efektywności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych i większej niezależności energetycznej mogą okazać się przełomowe dla przyszłości ludzkości.
Ponadto transformacja energetyczna ma charakter globalny, co oznacza, że jej skutki będą odczuwalne na całym świecie. Państwa i przedsiębiorstwa, które zainwestują w nowe technologie i odnawialne źródła energii, mogą stać się liderami nowej ery gospodarczej. Natomiast kraje uzależnione od paliw kopalnych mogą stanąć przed wyzwaniem restrukturyzacji swoich gospodarek, co może prowadzić do napięć politycznych i gospodarczych.
W przyszłości można się spodziewać, że dalszy rozwój technologii związanych z energią odnawialną, inteligentnymi sieciami i magazynowaniem energii jeszcze bardziej przyspieszy zmiany i zwiększy ich wpływ na globalną gospodarkę. Jeśli obecne tempo transformacji zostanie utrzymane, możemy być świadkami jednej z najważniejszych przemian w historii ludzkości, która na stałe przekształci sposób, w jaki produkujemy i konsumujemy energię.
Jacek Stężowski
Redaktor prowadzący portalu e-magazyny.pl, inżynier ekoenergetyki oraz pasjonat nowych technologii i OZE. Ma doświadczenie praktyczne w projektowaniu systemów PV, przemyśle kolejowym oraz w branży IT. Jako dziennikarz pisał o nowych technologiach dla takich portali jak MamStartup.pl czy NowyMarketing.pl.