Sprawozdawczość środowiskowa – co musisz wiedzieć i o czym pamiętać?

W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie kwestiami środowiskowymi, zarówno wśród przedsiębiorców, jak i instytucji państwowych oraz organizacji pozarządowych. Wynika to nie tylko ze zwiększającej się świadomości ekologicznej, ale także z obowiązujących wymagań prawnych, które nakładają na firmy obowiązki związane z ochroną środowiska. Przedsiębiorstwa w Polsce – w zależności od rodzaju i skali prowadzonej działalności – muszą regularnie składać liczne sprawozdania i raporty dotyczące m.in. emisji zanieczyszczeń, wytwarzanych odpadów, gospodarki wodno-ściekowej czy zużycia energii.

Obszar sprawozdawczości środowiskowej jest bardzo szeroki. Najważniejsze obowiązki obejmują m.in. raportowanie do GUS (Główny Urząd Statystyczny), KOBIZE (Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami), bilanse dotyczące emisji LZO (lotnych związków organicznych), raporty do BDO (Bazy Danych Odpadowych) oraz uiszczanie opłat za korzystanie ze środowiska. Niedopełnienie tych obowiązków wiąże się z poważnymi konsekwencjami finansowymi i prawnymi, dlatego tak istotne jest, aby przedsiębiorcy w sposób rzetelny i terminowy wypełniali nałożone na nich wymogi.

Podstawy prawne sprawozdawczości środowiskowej w Polsce

Sprawozdawczość środowiskowa w Polsce jest regulowana przez szereg aktów prawnych, zarówno krajowych, jak i unijnych. Najważniejszymi ustawami i rozporządzeniami w tym obszarze są:

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2020 r. poz. 1219 z późn. zm.) – definiuje podstawy prawne w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska, sprawozdawczości emisyjnej czy prowadzenia baz danych.
2. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2022 r. poz. 699 z późn. zm.) – reguluje kwestie dotyczące ewidencji i sprawozdawczości odpadowej, w tym zasady działania systemu BDO.
3. Rozporządzenia Ministra Środowiska i innych resortów, a także obwieszczenia (np. dotyczące stawek opłat za korzystanie ze środowiska)  – określają szczegółowe wzory sprawozdań, terminy oraz sposoby naliczania opłat.

Niektóre obowiązki mogą wynikać z także z dyrektyw (np. dyrektywa PPWR) i rozporządzeń unijnych, z czego zapisy rozporządzeń muszą zostać zaimplementowane do krajowego systemu prawnego.

Sprawozdania do GUS (Głównego Urzędu Statystycznego)

GUS pełni funkcję centralnego organu statystycznego w Polsce, którego zadaniem jest m.in. gromadzenie i przetwarzanie informacji statystycznych dotyczących różnych aspektów życia gospodarczego i społecznego. W ramach tych obowiązków prowadzony jest również monitoring stanu środowiska i potencjalnego wpływu działalności gospodarczej na przyrodę.

Sprawozdania środowiskowe składane do GUS służą przede wszystkim do opracowywania oficjalnych statystyk krajowych i międzynarodowych, raportowania do instytucji unijnych czy porównywania wskaźników środowiskowych na przestrzeni lat. W dalszej perspektywie pozwala to na formułowanie zaleceń i strategii dotyczących gospodarowania zasobami naturalnymi oraz opracowywanie polityk publicznych, w tym związanych z ochroną środowiska.

Kto ma obowiązek składania sprawozdań do GUS?

W zależności od rodzaju prowadzonej działalności przedsiębiorstwa mogą być zobowiązane do wypełniania różnego rodzaju formularzy statystycznych. Są to m.in sprawozdania:

• o gospodarowaniu wodą, ściekach i ładunkach zanieczyszczeń (OS-3),
• z oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich (OS-5)
• o odpadach (z wyłączeniem odpadów komunalnych (OS-6),
• o emisji zanieczyszczeń powietrza oraz o stanie urządzeń oczyszczających (OS-1),

Zestaw konkretnych formularzy, które przedsiębiorstwo powinno wypełnić, jest określony w rocznym programie badań statystycznych GUS. W praktyce często zdarza się, że podmioty gospodarcze otrzymują z GUS pisemne lub elektroniczne zawiadomienie o konieczności złożenia danej ankiety. Jeśli przedsiębiorstwo otrzyma takie wezwanie, ma obowiązek je wypełnić w określonym terminie.

Terminy składania sprawozdań do GUS

Terminy sprawozdawcze uzależnione są od rodzaju ankiety i konkretnego roku kalendarzowego. Zgodnie z informacjami na stronach GUS, większość formularzy środowiskowych (np. OS-1) należy składać do końca lutego lub marca danego roku za rok poprzedni. Warto jednak na bieżąco śledzić terminarz opublikowany w Biuletynie Statystycznym GUS lub na oficjalnej stronie https://stat.gov.pl/. Formularze składane są w formie elektronicznej, za pośrednictwem dedykowanego formularza. W systemie należy się również zarejestrować.

KOBIZE (Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami)

KOBIZE jest jednostką organizacyjną Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, odpowiedzialną za gromadzenie danych dotyczących emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz prowadzenie Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji. Jego zadaniem jest bilansowanie emisji oraz wspieranie rządu w realizacji unijnej i międzynarodowej polityki klimatycznej.

Z punktu widzenia przedsiębiorców, KOBIZE stanowi platformę, do której należy corocznie raportować dane o emisjach substancji do powietrza, w tym emisji CO₂, metanu, tlenków azotu czy pyłów. Obowiązek ten dotyczy zarówno dużych zakładów przemysłowych, jak i mniejszych firm, jeśli korzystają ze środowiska w sposób powodujący emisje (np. spalają paliwa, używają instalacji klimatyzacyjnych, emitują pyły).

Kto musi raportować do KOBIZE?

Obowiązek raportowania do KOBIZE wynika wprost z przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska. Zasadniczo dotyczy on wszystkich podmiotów, które eksploatują instalacje emitujące do powietrza substancje zanieczyszczające, np.:

• Kotły spalające paliwa (węgiel, olej opałowy, gaz),
• Urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne w pewnym zakresie (jeśli zawierają np. f-gazy, ale te rozliczane są nieco odmiennie),
• Lakiernie, drukarnie, stolarnię emitujące rozpuszczalniki organiczne,
• Silniki spalinowe maszyn i urządzeń stosowanych w działalności gospodarczej.

Co istotne, na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek określenia, czy jego działalność faktycznie generuje emisje i w jakim zakresie. Jeżeli dana firma w niewielkim stopniu korzysta ze środowiska, czasem może stwierdzić brak emisji i złożyć tzw. raport zerowy. Ważne jest jednak, by zawsze dokonać rzetelnej oceny.

Jakie dane należy wykazać w raporcie do KOBIZE?

W raporcie KOBIZE uwzględnia się m.in.:

• Informacje o zużytym paliwie (rodzaj i ilość spalonego paliwa, moc urządzeń, czas pracy) zarówno w przypadku floty, jak i urządzeń wykorzystywanych na terenie zakładu,
• Wielkości emisji poszczególnych substancji (np. dwutlenku węgla, tlenków azotu, dwutlenku siarki, pyłów),
• Rodzaj procesów technologicznych, które generują emisje (np. produkcja, lakierowanie, spawanie).

Raport składa się drogą elektroniczną za pośrednictwem krajowej bazy KOBIZE – https://krajowabaza.kobize.pl/. Przed przystąpieniem do wypełnienia raportu należy zarejestrować się w bazie, a następnie uzyskać login i hasło. System ma postać formularza, w którym przedsiębiorca wypełnia szczegółowe dane zgodnie z informacjami o swoich instalacjach.

Termin składania raportu do KOBIZE

Raport do KOBIZE składany jest corocznie, do końca lutego każdego roku za rok poprzedni. Przykładowo raport za rok 2024 składa się do 28 lutego 2025 roku. Termin jest stały i co roku wygląda tak samo, co ułatwia planowanie i gromadzenie danych.

Sprawozdania za korzystanie ze środowiska

Zgodnie z przepisami, przez „korzystanie ze środowiska” rozumie się wszelkie działania, w ramach których przedsiębiorstwo pobiera zasoby naturalne (np. wodę, surowce), wprowadza emisje do powietrza, wody lub gleby, a także wytwarza odpady czy wprowadza opakowania na rynek. Za te formy korzystania ze środowiska często przewidziane są odpowiednie opłaty i sprawozdania.

Które firmy muszą składać sprawozdania z tytułu korzystania ze środowiska?

Obowiązek ten dotyczy wszystkich podmiotów, które w sposób legalny, na podstawie pozwolenia lub zgłoszenia, korzystają ze środowiska. Może to być np.:

• Firma dysponująca samochodami służbowymi (emisja spalin do powietrza),
• Zakład przemysłowy posiadający kotłownię,
• Przedsiębiorstwo budowlane korzystające z maszyn,
• Firma transportowa.

Zasadniczo, nawet niewielka emisja (np. związana z jedną ciężarówką lub kotłem gazowym o mocy powyżej pewnych progów) obliguje do złożenia stosownego sprawozdania i uiszczenia opłaty, jeśli taka emisja przekracza limity zwolnień.

Zakres i terminy składania sprawozdań

Każdy Urząd Marszałkowski prowadzi ewidencję i nadzór nad opłatami za korzystanie ze środowiska. Co do zasady, sprawozdania i opłaty za dany rok kalendarzowy składa się do końca marca roku następnego. Przykładowo, do 31 marca 2025 r. należy rozliczyć się z emisji, które miały miejsce w 2024 r.

W sprawozdaniu należy wskazać m.in.:

• Rodzaj i ilość wprowadzonych gazów lub pyłów do powietrza,
• Rodzaj i ilość pobranej wody, jej późniejsze odprowadzenie w postaci ścieków,
• Ewentualnie wprowadzane substancje do gleby lub wód.

Opłaty oblicza się na podstawie wzorów zawartych w przepisach wykonawczych, gdzie uwzględnia się m.in. ilość oraz rodzaj zanieczyszczeń, czas emisji, rodzaj procesu technologicznego. Dla emisji pyłowo-gazowych stosuje się współczynniki emisyjne i stawki opłat dla każdego zanieczyszczenia. Użytkownik (przedsiębiorstwo) musi zsumować kwoty za poszczególne substancje czy media i uzyskać łączną opłatę za dany okres sprawozdawczy.

Opłaty wnosi się do urzędu marszałkowskiego – właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Termin wniesienia opłaty jest z reguły tożsamy z terminem składania sprawozdania, tj. do końca marca roku następującego po roku sprawozdawczym. Jeśli wysokość opłaty nie przekracza określonego w ustawie progu (obecnie 800 zł), przedsiębiorca nie musi jej wnosić, lecz w większości przypadków nadal ma obowiązek złożyć wykaz zawierający informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska.

Kary za nieuiszczenie opłat

W przypadku niewniesienia opłaty w terminie urząd marszałkowski będzie naliczać odsetki za zwłokę. Jeżeli organ stwierdzi rażące naruszenia bądź uporczywe uchylanie się od obowiązku, może wszcząć postępowanie egzekucyjne, a także nałożyć dodatkową karę administracyjną. Z tego względu, nawet jeśli kwota opłat jest niska, warto dopełnić terminów i wykonać prawidłowo obliczenia, aby uniknąć nieprzyjemności i kosztów sądowych lub egzekucyjnych.

Bilans LZO (lotnych związków organicznych)

Jednym z ważniejszych obowiązków środowiskowych dla przedsiębiorców jest przygotowanie rocznego bilansu LZO (lotnych związków organicznych). Zadanie to wynika z unijnych i krajowych regulacji mających na celu ograniczenie emisji szkodliwych substancji do atmosfery. W Polsce podstawą prawną w tym zakresie jest m.in. Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 24 września 2020 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz. U. poz. 1860). W rozporządzeniu tym precyzyjnie określono rodzaje procesów objętych obowiązkiem sporządzania bilansu LZO, a także wskazano wartości progowe zużycia rozpuszczalników, po których przekroczeniu należy taki bilans przygotować.

Obowiązek sporządzania bilansu LZO

Zgodnie z przepisami wskazanymi w rozporządzeniu z dnia 24 września 2020 r., do sporządzania bilansu rocznego w zakresie LZO zobowiązane są podmioty, które:

1. Eksploatują instalacje, w których prowadzone są procesy wymienione w załączniku nr 9 do ww. rozporządzenia.
2. Wykorzystują w tych instalacjach rozpuszczalniki organiczne (lotne związki organiczne) ponad wartości progowe określone w załączniku nr 10.

W dużym uproszczeniu oznacza to, że jeśli przedsiębiorstwo prowadzi działalność związaną na przykład z malowaniem, lakierowaniem, powlekaniem, drukowaniem, czyszczeniem powierzchni czy produkcją opakowań z użyciem rozpuszczalników, to powinno sprawdzić, czy rodzaj tych procesów mieści się w katalogu wskazanym w załączniku nr 9. Jeśli tak – a zużycie LZO przekracza progi wskazane w załączniku nr 10 – przedsiębiorstwo zobowiązane jest opracować i przekazać organom ochrony środowiska stosowny bilans LZO.

Przykładowe branże, które często wypełniają bilans LZO:

• Lakiernie samochodowe i warsztaty naprawcze,
• Zakłady meblarskie (lakierowanie i powlekanie elementów drewnianych),
• Drukarnie, w tym drukarnie fleksograficzne, offsetowe, rotograwiurowe,
• Zakłady produkcji opakowań (np. z tworzyw sztucznych, papieru),
• Firmy produkujące środki czyszczące i kosmetyki (jeśli w procesach używane są istotne ilości rozpuszczalników),
• Przedsiębiorstwa stosujące kleje na bazie rozpuszczalników organicznych.

Terminy składania bilansów LZO

Terminy różnią się w zależności od rodzaju instalacji i wymagań zawartych w pozwoleniach zintegrowanych (IPPC) bądź sektorowych. Zwykle bilans LZO sporządza się corocznie i przedkłada do odpowiedniego organu (np. urzędu marszałkowskiego lub WIOŚ) do końca marca lub innego wskazanego w pozwoleniu terminu. Należy dokładnie przeanalizować zapisy własnego pozwolenia i aktów prawnych, aby zachować zgodność z przepisami.

Niespełnienie tych wymagań może skutkować dotkliwymi karami finansowymi oraz sankcjami administracyjnymi, a także ujemnie wpływać na wizerunek przedsiębiorstwa. Z drugiej strony, rzetelne i terminowe wywiązywanie się z obowiązków dotyczących LZO pokazuje, że firma dba o kwestie ekologiczne, co w dzisiejszej rzeczywistości bywa równie ważne, jak aspekty ekonomiczne.

Raporty do BDO (Bazy Danych Odpadowych)

BDO to skrót od Bazy Danych Odpadowych – systemu teleinformatycznego powołanego ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Ma on na celu umożliwienie przedsiębiorcom i administracji publicznej prowadzenia ewidencji odpadów w formie elektronicznej, składania sprawozdań dotyczących gospodarowania odpadami, rejestracji działalności w zakresie zbierania, transportu oraz przetwarzania odpadów, a także rozliczeń opakowaniowych.

Kto podlega rejestracji w BDO i kto składa raporty?

Wszystkie podmioty określone w art. 50 ust. 1 oraz art. 51 ust. 1 ustawy o odpadach są zobowiązane do uzyskania wpisu w Rejestrze BDO. W art. 50 wymieniono liczne formy działalności, które muszą samodzielnie złożyć odpowiedni wniosek o rejestrację. W takiej sytuacji przedsiębiorca wypełnia elektroniczny formularz rejestrowy udostępniony na stronie www.bdo.mos.gov.pl. Z kolei art. 51 ust. 1 stanowi, że w określonych przypadkach wpis do Rejestru-BDO jest dokonywany automatycznie przez marszałka województwa, zgodnie z właściwością terytorialną dla miejsca prowadzenia działalności.

Jakie raporty składa się w BDO?

• Sprawozdanie o wytwarzanych odpadach i o gospodarowaniu odpadami – składane co roku, podsumowuje rodzaje i ilości wytworzonych odpadów, sposoby ich zagospodarowania, przekazania do odbiorców czy poddania procesom odzysku.
• Sprawozdanie o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi – dotyczy głównie przedsiębiorstw wprowadzających produkty w opakowaniach na rynek, np. producentów spożywczych, dystrybutorów, importerów.
• Raporty o bateriach i akumulatorach, sprzęcie elektrycznym i elektronicznym – dla firm zajmujących się wprowadzaniem na rynek tego typu asortymentu.

Terminy składania sprawozdań do BDO

Najpopularniejsze terminy to:

• 15 marca – sprawozdanie o wytwarzanych odpadach i gospodarowaniu nimi,
• 15 marca – sprawozdanie o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami,
• 15 marca – sprawozdanie o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,
• 15 marca – sprawozdanie o bateriach i akumulatorach.

Należy jednak każdorazowo sprawdzać obowiązujące przepisy i komunikaty organów, ponieważ terminy te mogą ulegać zmianom. Podobnie jak w przypadku innych raportów środowiskowych, niedopełnienie obowiązku sprawozdawczego w BDO wiąże się z ryzykiem nałożenia administracyjnych kar pieniężnych.

Podsumowanie

Sprawozdawczość środowiskowa w Polsce obejmuje szereg różnych obowiązków, z którymi muszą liczyć się przedsiębiorcy działający w wielu branżach. Niedopełnienie tych obowiązków grozi dotkliwymi karami finansowymi, stratami wizerunkowymi, a w skrajnych przypadkach nawet odpowiedzialnością karną dla osób odpowiedzialnych. Dlatego kluczowe znaczenie ma właściwa organizacja i nadzór nad procesem sprawozdawczości: planowanie terminów, gromadzenie i weryfikacja danych, korzystanie z profesjonalnych doradców i narzędzi informatycznych.

Dbałość o środowisko nie jest już wyłącznie kwestą dobrej woli. W obliczu kryzysu klimatycznego i rosnących oczekiwań interesariuszy (konsumenci, społeczność lokalna, kontrahenci) przestrzeganie przepisów środowiskowych staje się warunkiem koniecznym do utrzymania konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju działalności. Zrozumienie i właściwe wypełnianie obowiązków sprawozdawczych jest fundamentem tej odpowiedzialnej postawy. Warto więc inwestować czas i zasoby, aby prowadzić ewidencję i raporty zgodnie z prawem oraz z poszanowaniem środowiska, które jest dobrem wspólnym nas wszystkich.

Źródła:

1. Własna wiedza 🙂
2. https://bdo.mos.gov.pl/zasady-rejestracji/#:~:text=Obowi%C4%85zkowi%20umieszczania%20numeru%20rejestrowego%20podlegaj%C4%85,wprowadzaj%C4%85cy%20pojazdy
3. https://portalochronysrodowiska.pl/ochrona-powietrza-i-akustyka/bilans-lotnych-zwiazkow-organicznych-lzo-za-2022-rok-678.html
4. https://ekocykl.pl/sprawozdania-z-ochrony-srodowiska/
5. https://www.ekoexpert.com.pl/baza-wiedzy/terminarz-srodowiskowy-nowy.html
6. https://odpady-help.pl/kalendarz
7. https://www.seka.pl/sprawdz-terminy-sprawozdan-srodowiskowych
8. https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-resortowe/obowiazki-sprawozdawcze-w-zakresie-ochrony-srodowiska-i-zasobow-34290714