Konsultacje nt. unijnego rozporządzenia w sprawie gospodarki cyrkularnej pojazdów – jakie są nowe propozycje KE?

Opublikowany: Szacowany czas czytania: 10 minut
cyrkulacja pojazdów

Eksperckim okiem

Magdalena Pasik, Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska

W dniu 13 lipca 2023 roku Komisja Europejska przedstawiła wniosek dotyczący regulacji traktującej o projektowaniu pojazdów i zarządzaniu pojazdami wycofanymi z eksploatacji, która ma na celu promowanie zasad obiegu zamkniętego w sektorze motoryzacyjnym. Wprowadzenie tego regulaminu ma ogromne znaczenie dla działań Unii Europejskiej w kierunku zrównoważonej gospodarki oraz ochrony środowiska naturalnego.

Wniosek ten dotyczy wymogów, jakie mają być nakładane na producentów pojazdów w zakresie projektowania, tak aby zwiększyć trwałość, naprawialność i możliwości ponownego wykorzystania pojazdów. Ponadto regulacja ma na celu ułatwienie skutecznego zarządzania pojazdami po zakończeniu ich eksploatacji, co przyczyni się do redukcji odpadów i ograniczenia negatywnego wpływu sektora motoryzacyjnego na środowisko.

Nowa propozycja prawna ma na celu zastąpienie dwóch dotychczasowych dyrektyw Unii Europejskiej, które regulują kwestie związane z pojazdami i ich końcem eksploatacji. Pierwsza z tych dyrektyw, czyli Dyrektywa 2000/53/WE, dotyczy pojazdów, które zostały wycofane z użytku. Druga, czyli Dyrektywa 2005/64/WE, koncentruje się na homologacji typu pojazdów mechanicznych pod względem ich zdolności do ponownego wykorzystania, recyklingu i odzysku.

Nowo powstająca dyrektywa ma zamiar połączyć powyższe dwa akty prawne i wprowadzić jedno spójne rozporządzenie, które będzie regulować zarówno projektowanie pojazdów pod kątem zrównoważonego cyklu życia, jak i zarządzanie pojazdami po ich zakończeniu eksploatacji. Ma to pomóc w uproszczeniu i usprawnieniu przepisów oraz w promowaniu bardziej zrównoważonych praktyk w sektorze motoryzacyjnym. W dalszej części artykułu przyjrzymy się bliżej kluczowym aspektom tej propozycji i jej potencjalnym wpływom na środowisko naturalne.

Czym jest gospodarka cyrkularna w ujęciu Komisji Europejskiej?

Gospodarka o obiegu zamkniętym, w ogólnym znaczeniu tego terminu, to innowacyjny sposób zarządzania zasobami, który zakłada, że nie powinniśmy traktować rzeczy i surowców jako jednorazowego użytku. Zamiast tego, powinniśmy dążyć do dzielenia się, pożyczania, naprawiania, odnawiania i recyklingu produktów i materiałów, aby przedłużyć ich użyteczność. Głównym celem tego podejścia jest minimalizowanie ilości odpadów, których ponowne przetwarzanie oraz zagospodarowanie w praktyce stanowi niemały problem.

Kiedy produkt już nie jest potrzebny, zamiast wyrzucenia go na śmietnik, powinniśmy starać się wykorzystać jego surowce i materiały do nowych celów. Takie działanie pozwala na osiągnięcie większej wartości z tych surowców i jednocześnie ogranicza ilość odpadów. W przeciwnym razie tradycyjny model ekonomiczny, oparty na liniowym podejściu „weź – wyprodukuj – użyj – wyrzuć”, skupia się na szybkim zużywaniu tanich surowców i energii, często projektując produkty tak, aby traciły swoją przydatność po krótkim czasie.

Parlament Europejski wyraził zainteresowanie wprowadzeniem środków, które promują produkty o wysokiej jakości i trwałości, zamiast tych, które są projektowane do szybkiego zużycia. To oznacza, że istnieje rosnąca potrzeba zmiany naszego podejścia do produkcji i konsumpcji, aby bardziej odpowiedzialnie gospodarować zasobami i ograniczyć negatywny wpływ na środowisko. Taka filozofia działania nie jest obecna nie tylko w kontekście motoryzacji – podobne rozwiązania wdrażające pojawiają się także w np. w obszarze tekstyliów czy kosmetyków.

Gospodarka cyrkularna – dlaczego zajęto się konkretnie autami?

Dlaczego zajęto się konkretnie autami? Stało się tak przede wszystkim dlatego, że produkcja samochodów jest jednym z sektorów przemysłu, który zużywa ogromne ilości surowców. Warto tu zaznaczyć, że europejski przemysł motoryzacyjny zużywa znaczące ilości różnych surowców, takich jak stal (19% zapotrzebowania przemysłu stalowego UE), tworzywa sztuczne (10% całkowitego zużycia), aluminium (42% na wyposażenie transportowe), miedź (6% na części samochodowe), guma (65% produkcji wyrobów gumowych ogólnego przeznaczenia) i szkło (1,5 mln ton szkła płaskiego wyprodukowanego w UE).

Ponadto przemysł motoryzacyjny, który stanowi kluczowy filar gospodarki UE, w dużej mierze polega na dostawach surowców pierwotnych (stali, aluminium, miedzi, tworzyw sztucznych) i wykorzystuje ograniczoną ilość surowców wtórnych, podczas gdy postępowanie z pojazdami kończącymi eksploatację generuje ważne, ale niskiej jakości złomy metali i bardzo ograniczony recykling tworzyw sztucznych. Sektor motoryzacyjny przechodzi ogromną transformację w kierunku pojazdów elektrycznych.

W miarę postępu technologicznego i przejścia na pojazdy bezemisyjne, zapotrzebowanie na pewne surowce, takie jak miedź i metale ziem rzadkich używane w silnikach elektrycznych, rośnie. Ponadto produkcja samochodów ma negatywny wpływ na środowisko, głównie ze względu na emisje gazów cieplarnianych związane z wydobyciem surowców i produkcją materiałów. Rosnące wykorzystanie lekkich kompozytów w samochodach utrudnia proces demontażu, ponownego użytkowania i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji.

Komisja Europejska postanowiła więc wprowadzić nowe przepisy, które promują gospodarkę o obiegu zamkniętym w sektorze motoryzacyjnym. Celem jest zminimalizowanie negatywnego wpływu produkcji samochodów na środowisko poprzez dłuższy okres użytkowania pojazdów, efektywniejsze wykorzystanie surowców i poprawę recyklingu. KE zwraca także uwagę, że wiele wycofanych samochodów nie jest odpowiednio przetwarzanych na terenie UE, co może prowadzić do zanieczyszczenia w krajach trzecich.

Jakie są propozycje, które ma zawierać nowy akt prawny?

Przywódcy państw lub rządów UE uczynili przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym priorytetem w celu zmniejszenia podatności łańcuchów dostaw przemysłu UE, zwłaszcza w odniesieniu do surowców krytycznych niezbędnych dla strategicznej autonomii UE i dla przejścia do gospodarki o zerowym poziomie emisji węgla. Jest to kluczowy punkt w Planie Przemysłowym Zielonego Ładu na Erę Bezemisyjną.

Zgodnie z tymi priorytetami, w kontekście gospodarki materiałowej przemysłu motoryzacyjnego w Europie pojawiają się następujące cztery obszary problemowe:

1. Brak integracji obiegu zamkniętego w projektowaniu i produkcji pojazdów, co prowadzi do dużego uzależnienia od surowców pierwotnych;

2. Jakość postępowania z pojazdami kończącymi eksploatację jest niższa niż potencjał zachowania większej wartości środowiskowej i ekonomicznej;

3. Ważna część „zaginionych pojazdów” objętych Dyrektywą 2000/53/WE nie jest zbierana i nie jest poddawana właściwemu postępowaniu środowiskowemu, a duża ilość używanych pojazdów niespełniających wymagań technicznych i emitujących zanieczyszczenia jest eksportowana z UE każdego roku;

4. Istnieje niezagospodarowany potencjał obiegu zamkniętego pojazdów, które obecnie nie podlegają zakresowi Dyrektywy 2000/53/WE, aby przyczynić się do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu.

Co ma być osiągnięte i jakie opcje polityki zostały ocenione?

W kontekście powyższych obszarów problemowych ogólnym celem inicjatywy jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego UE poprzez zmniejszenie negatywnego wpływu środowiskowego pojazdów na różne etapy ich życia i promowanie zrównoważoności w sektorach motoryzacyjnym i recyklingowym.

Rozporządzenie zawiera różne propozycje działań legislacyjnych, z których jednym jest wprowadzenie wymogu, aby co najmniej 25% materiałów używanych w produkcji nowych samochodów pochodziło z recyklingu tworzyw sztucznych.

Propozycje dotyczą sześciu głównych obszarów, które można opisać w następujący sposób:

  1. Projektuj cyrkularnie: To oznacza, że producenci samochodów zostaną zachęceni do projektowania i wytwarzania swoich produktów zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym. Chodzi o stworzenie samochodów, które są trwalsze, łatwiejsze do naprawy i ponownego wykorzystania.
  1. Użyj materiałów z recyklingu: Propozycja ta polega na zwiększeniu udziału materiałów pochodzących z recyklingu w nowych pojazdach. W praktyce oznacza to wykorzystanie już istniejących surowców do produkcji nowych samochodów, zamiast pozyskiwania nowych surowców naturalnych.
  1. Traktuj lepiej: To odnosi się do poprawy podejścia do naprawy samochodów. Chodzi o zachęcanie do utrzymania samochodów w dobrym stanie i unikania nadmiernego marnotrawienia zasobów poprzez naprawy i konserwację.
  1. Zbieraj więcej: Ten obszar odnosi się do efektywniejszego zbierania samochodów, które zostają wycofane z użytku. Ma to pomóc w poprawie jakości recyklingu i ograniczeniu eksportu używanych samochodów w złym stanie do innych krajów.
  1. ROP (Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta): Chodzi o wprowadzenie odpowiednich zachęt dla producentów samochodów do skutecznego zbierania i przetwarzania wycofanych pojazdów oraz odpadów z nich wynikających.
  1. Uwzględnij więcej pojazdów: Rozszerzenie zakresu przepisów na dodatkowe kategorie pojazdów, co oznacza, że ​​nowe regulacje obejmą nie tylko samochody osobowe, ale także inne rodzaje pojazdów.

W załącznikach do proponowanego rozporządzenia znajdują się szczegółowe informacje, takie jak kryteria określające, kiedy samochód może zostać uznany za niezdatny do naprawy. Są tam także wytyczne dotyczące tego, jakie ciecze i elementy należy usunąć z samochodu na koniec jego użytkowania, oraz jak gromadzić odpady powstałe w wyniku tych czynności. Dodatkowo można znaleźć zalecenia dotyczące strategii cyrkularnych producentów samochodów, które będą aktualizowane co 5 lat, a także wymóg oceny postępów w realizacji tych strategii.

Wpływy środowiskowe, ekonomiczne i społeczne zostały obliczone do 2040 roku i porównane ze scenariuszem bazowym. Głównym rokiem porównawczym jest 2035 rok, z uwzględnieniem wszystkich środków długoterminowych w pełni wdrożonych do tego roku.

Cyrkularność pojazdów – jakie to ma znaczenie dla Polski?

Ta sprawa jest istotna z polskiego punktu widzenia, ponieważ każdego miesiąca do Polski trafia ogromna ilość używanych pojazdów, z czego większość ma już ponad 10 lat i zbliża się do końca swojego użytkowania. Polska posiada najstarszą flotę samochodów osobowych w Unii Europejskiej, a import używanych pojazdów stale rośnie. Dlatego Komisja Europejska uważa, że ten obszar polityki wymaga szczególnej uwagi i bardziej rygorystycznego egzekwowania przepisów, zarówno jeśli chodzi o przetwarzanie wycofanych z eksploatacji pojazdów, jak i w kontekście walki z zanieczyszczeniem powietrza.

Przedstawione propozycje w praktyce będą oznaczać, że Polska (choć nie tylko) musi bardziej rygorystycznie egzekwować przepisy dotyczące recyklingu i unikać nielegalnego składowania odpadów, zwłaszcza tych pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Jest to ważne nie tylko z punktu widzenia ochrony środowiska, ale także w kontekście poprawy jakości powietrza, które jest zanieczyszczone przez stare i niesprawne pojazdy.


Magdalena Pasik

Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Na co dzień – Specjalista ds. ochrony środowiska – w pracy zawodowej zajmuje się głównie emisją zanieczyszczeń do powietrza. Ochrona środowiska to nie tylko praca, ale przede wszystkim pasja.

Powiązane artykuły

elektrownia atomowa

Pierwsza polska elektrownia jądrowa dostarczy prąd w 2036 roku

Ministerstwo Przemysłu ogłosiło, że zgodnie z aktualnym harmonogramem budowy, pierwsza polska elektrownia jądrowa rozpocznie dostarczanie energii elektrycznej do sieci w 2036 roku. Proces budowy ma wystartować w 2028 roku, a ukończenie trzech bloków planowane jest na 2038 rok. Harmonogram budowy…

Opublikowany: Szacowany czas czytania: 2 minuty
kpeik

Komisja Europejska wzywa Polskę do pilnego dostarczenia finalnej wersji KPEiK

Komisja Europejska (KE) wezwała Polskę oraz 12 innych państw członkowskich UE do pilnego dostarczenia finalnych, zaktualizowanych Krajowych Planów na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK). To pierwszy etap procedury naruszeniowej KE wobec krajów, które nie spełniły unijnych wymagań. KE rozpoczyna procedurę…

Opublikowany: Szacowany czas czytania: 3 minuty