Zrównoważona mobilność miejska – dobre praktyki i ciekawe rozwiązania
Eksperckim okiem
Magdalena Pasik, Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska
W dobie zmian klimatycznych, a także w obliczu rosnącej urbanizacji i zwiększonego natężenia ruchu miejskiego, współczesne miasta stoją przed wyzwaniem zapewnienia rozsądnego transportu i wprowadzenia zrównoważonej mobilności, której celem jest efektywne, ekologiczne i społecznie odpowiedzialne zarządzanie ruchem miejskim. Konieczność implementacji zrównoważonych rozwiązań w obszarze mobilności staje się kluczowa.
Intensywny rozwój społeczno–ekonomiczny miast, szczególnie w II połowie XX w, a także idące za tym wymienione powyżej problemy, sprawiły, że rozpoczęła się debata publiczna na temat zaprzestania degradacji środowiska. Znalazło to swoje odbicie w licznych dokumentach strategicznych, z których na uwagę zasługuje na pewno raport Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju ONZ pt. „Nasza wspólna przyszłość” z 1987 r., który definiuje pojęcie zrównoważonego rozwoju jako możliwości rozwijania potencjału miast bez czynienia szkody dla przyszłych pokoleń. Informacje dotyczące konieczności i korzyści płynące z zaimplementowania zrównoważonej mobilności miejskiej można znaleźć również pośród celów Europejskiego Zielonego Ładu oraz pakietu regulacyjnego „Fit for 55” poprzez, chociażby, promowanie efektywnych i przyjaznych dla środowiska form transportu miejskiego.
Mając to na uwadze, warto rozmawiać o przykładach rozsądnych rozwiązań w zakresie zrównoważonej mobilności miejskiej. Artykuł ten weźmie więc pod lupę różnorodne koncepcje, których wprowadzenie miało na celu niwelowanie negatywnych skutków tego zagadnienia, zarówno na człowieka jak i środowisko.
Kopenhaga – czyli jak z osady rybackiej stać się jednym z najbardziej ekologicznych miast na świecie
Kopenhaga to zdecydowanie nie tylko punkt na mapie, ale opowieść o prawdziwej przemianie – od skromnej osady rybackiej jeszcze na początku XX wieku, do zaawansowanego Smart City 3.0. Zmiana z idyllicznego zakątka po w pełni ukształtowane miasto pulsujące życiem i innowacją. Przyglądając się strategii rozwoju tego miasta, zaobserwować możemy, że władze Kopenhagi konsekwentnie kładą nacisk na kilka kluczowych obszarów, jakimi są zdrowie mieszkańców, mobilność, transformacja energetyczna oraz zrównoważony rozwój w dbałości o środowisko i klimat.
Zielone miasto
To nie przypadek, że w 2014 roku Kopenhaga została uhonorowana tytułem Europejskiej Zielonej Stolicy – aż 40% miasta to obszary zielone z największym miejskim parkiem, jakim jest Naturcenter Vestamager, który zajmuje obszar 2 tysięcy hektarów (przy całkowitej powierzchni 179,8 km2 miasta). To zdecydowanie nie są tylko liczby, ale przede wszystkim przemyślana strategia działania w zgodzie z naturą – przeciętnego mieszkańca stolicy Danii od najbliższego parku dzieli 15 minut spacerem.
Kopenhaga jednak zdecydowanie na tym nie poprzestaje. Wprowadzenie Adaptacyjnego Planu Klimatycznego już w 2010 roku, w ramach którego priorytetem są zielone dachy i fasady, znacząco przyczyniło się do rozpowszechnienia dobrych praktyk związanych z ochroną środowiska.
Miasto rowerów oraz Inteligentnych Systemów Zarządzania Ruchem
O czym warto jednak wspomnieć, to fakt, że to właśnie Kopenhaga stała się Rowerową Stolicą Europy. W całej stolicy można znaleźć ponad 300 km ścieżek rowerowych, a także wysoce przemyślaną infrastrukturę miejską przyjazną zarówno dla rowerzystów, jak i dla pieszych, takich jak np. tunele czy przeprawy zbudowane wyłącznie dla ruchu pieszo – rowerowego (np. Inderhavnsbroen). Popularność ruchu rowerowego udowadniają statystyki, które pokazują, że liczba wjeżdżających do centrum Kopenhagi rowerów przewyższyła liczbę samochodów. Jest to jednak skutek konkretnych inwestycji w większe i mniejsze udogodnienia zarówno dla pieszych jak i rowerzystów – np. słynna już „zielona fala”, która synchronizuje światła dla rowerzystów, dedykowane wagony w komunikacji miejskiej, liczne obiekty małej architektury, dzięki którym swobodnie i bezpiecznie można przypiąć rower.
Nie są to jednak jedyne dobre praktyki tego miasta związane ze zrównoważoną mobilnością. Przede wszystkim Kopenhaga inwestuje w Inteligentne Systemy Transportowe, które nie tylko pozwalają na inteligentne kontrolowanie ruchu, ale także na rzeczywiste jego sterowanie, zgodnie z natężeniem ruchu. To pozwala na zwiększenie efektywności przepływu rowerów i autobusów (redukując tym samym zużycie CO2), a także aktywnie zachęcając mieszkańców do wyboru transportu miejskiego, jako tego bardziej efektywnego niż własne auto.
Elektryczny Car-Sharing w Paryżu
Carsharing to innowacyjne rozwiązanie w dziedzinie mobilności miejskiej, polegające na korzystaniu z samochodów w krótkotrwałych okresach czasu, zazwyczaj na wynajem krótszy niż 1 godzina, w ramach jednego obszaru miejskiego. Ta usługa, już od ponad dziesięciu lat, staje się stałym elementem miejskich krajobrazów w najbardziej rozwiniętych ekonomicznie krajach na świecie, w tym również w Paryżu. Ostatnio, choć jeszcze nieśmiało, zaczyna się pojawiać w świadomości społecznej w Polsce. Efektem tego są pierwsze, choć na razie niewielkie, projekty carsharingu, które można już znaleźć w miastach takich jak Kraków, Lublin czy Wrocław.
Carsharing jest pewnego rodzaju innowacją, która obejmuje różne modele usług. Jednym z jego głównych rodzajów jest Carsharing Biznesowy, który nie jest dedykowany tylko firmom. To usługa oferowana przez przedsiębiorstwo, zapewniająca elastyczny wynajem pojazdów dla klientów indywidualnych i korporacyjnych. Charakteryzuje się dużą flotą pojazdów rozmieszczonych w różnych częściach miasta, z dostępem poprzez smartfony lub karty RFID. Może działać w formie stacjonarnej, gdzie pojazdy są odbierane i zwracane w określonych punktach, lub jako system „FreeFloating”, gdzie stacje nie istnieją, a pojazdy mogą być pozostawiane i pobierane w dowolnym miejscu na terenie obszaru usługi.
Drugim istotnym modelem jest P2P Carsharing, oparty na platformie łączącej właścicieli prywatnych samochodów z osobami potrzebującymi dostępu do pojazdu. To rozwiązanie wynika z chęci maksymalnego wykorzystania nieużywanych pojazdów prywatnych, redukując tym samym koszty utrzymania dla właścicieli. Obydwie formy carsharingu kładą duży nacisk na komfort i oszczędności użytkowników, często wliczając w koszty dodatkowe usługi, takie jak paliwo, parkingi czy ubezpieczenie pojazdu.
Jak to wygląda w Paryżu
W Paryżu dostępnych jest aż sześć różnych firm oferujących usługi carsharingu, obejmujące m.in. Free2Move, ShareNow, Zity, Ubeeqo, Communeauto oraz Moov’in. Przeciętny koszt wynajmu na godzinę, obejmujący tylko faktyczny czas użytkowania pojazdu, kształtuje się na poziomie około 41 złotych. Warto zauważyć, że współczynnik motoryzacji w mieście wynosi 65%, co oznacza, że znaczna część mieszkańców decyduje się na korzystanie z różnych usług związanych z motoryzacją. Paryż, z gęstością zaludnienia ocenianą na 20 506 osób na 1 km², charakteryzuje się relatywnie wysokim poziomem zaludnienia. To świadczy o ogromnej popularności i powszechności usług carsharingu w tym dynamicznym środowisku miejskim. W obliczu takiego zapotrzebowania, dostawcy carsharingu stają się integralną częścią codziennego życia mieszkańców Paryża.
Sam carsharing, który jest już pozytywnym zjawiskiem to jednak nie wszystko. W Paryżu zdecydowano się na zakup floty samochodów elektrycznych, co jeszcze bardziej wpłynęło na ekologiczność takiego rozwiązania. 20 maja 2020 roku Grupa Renault wprowadziła do użytku w Paryżu nową usługę wynajmu samoobsługowego pod nazwą ZITY by Mobilize. Dla wygody mieszkańców stolicy Francji udostępniono flotę 500 całkowicie elektrycznych samochodów Renault ZOE, a od września 2021 roku dołączyło do niej kolejnych 250 pojazdów, również w pełni elektrycznych, marki Dacia Spring.
Zrównoważona mobilność miejska – nie tylko auta
W trzynastej dzielnicy Paryża planuje się utworzenie 150 stacji ładowania dla e-hulajnóg, aby uporządkować przestrzeń publiczną i jednocześnie rozwijać infrastrukturę wspierającą elektromobilność. Estoński startup DUCKT, wspierany przez fundusz EIT InnoEnergy, dostarczy te stacje, a projekt jest wspólną inicjatywą z paryskim Urban Lab – laboratorium miejskim wspierającym wprowadzanie innowacji.
Rozwiązanie DUCKT to realizacja modelu „mobilności jako usługi” (MaaS – Mobility as a Service). Użytkownicy e-hulajnóg będą mogli w kilka sekund podłączyć pojazd do ładowarki, instalując prosty adapter. Stacja DUCKT, korzystając z technologii Internetu rzeczy (IoT), automatycznie zidentyfikuje właściciela hulajnogi i po zablokowaniu pojazdu rozpocznie proces ładowania.
Te modułowe stacje ładowania można łatwo podłączyć do różnych źródeł zasilania, takich jak nośniki reklamowe, wiaty przystanków autobusowych (jeśli są podłączone do sieci elektrycznej) czy latarnie uliczne. Dodatkowo, punkty ładowania mogą być wyposażone w niezależne źródła energii, takie jak panele fotowoltaiczne. To innowacyjne podejście ma na celu nie tylko ułatwienie ładowania e-hulajnóg, ale także zintegrowanie ich z miejską infrastrukturą w sposób zrównoważony i efektywny.
Parkingi przesiadkowe w centrach miast – Wrocław
Jeden z kluczowych priorytetów Wrocławskiej Polityki Mobilności to zwiększenie atrakcyjności komunikacji publicznej i skłonienie kierowców do rezygnacji z samochodu na rzecz korzystania z transportu zbiorowego. W ramach tego celu wprowadzono system Parkuj i Jedź (Park&Ride), który ma zachęcić do pozostawienia własnego pojazdu i kontynuowania podróży środkami komunikacji publicznej.
Parkuj i Jedź, znane również jako Park&Ride (P&R), to system parkingów usytuowanych w niewielkiej odległości od przystanków i węzłów przesiadkowych. Ten koncept stworzony został z myślą o osobach, które decydują się na połączenie podróży samochodem i korzystanie z transportu publicznego. Łącznie we Wrocławiu jest już 2566 takich miejsc. To praktyczne i darmowe rozwiązanie umożliwiające łatwe przejście z własnego pojazdu na środki transportu publicznego.
Takie rozwiązanie ma szereg korzyści, zarówno dla użytkowników jak i środowiska. Parkingi Parkuj i Jedź oferują bezpieczne warunki parkowania w dogodnej lokalizacji przy węzłach komunikacji publicznej, dzięki czemu nie ma potrzeby szukania miejsca w centrum miasta. Ponadto takie rozwiązanie pozwala na poprawę jakości powietrza poprzez zmniejszenie liczby indywidualnych pojazdów czy redukcję korków, a co za tym idzie – zmniejszenie emisji CO2. To inicjatywa, która nie tylko ułatwia korzystanie z transportu publicznego, ale także przyczynia się do korzyści społecznych, środowiskowych i bezpieczeństwa na drogach.
Smart City – Barcelona
Barcelona to dynamiczne miasto, które stanowi centralną część rozległego obszaru metropolitalnego, obejmującego 36 gmin o łącznej powierzchni 633 km² i liczbie mieszkańców przekraczającej 3,2 miliona. W 2014 roku miasto zdobyło prestiżową nagrodę iCapital Komisji Europejskiej za pionierskie wykorzystanie nowoczesnych technologii w celu poprawy jakości życia mieszkańców. Rok później, w 2015 roku, Barcelona zajęła pierwsze miejsce w światowym rankingu Juniper Research dotyczącym inteligentnych miast.
Barcelona nie tylko otrzymuje uznanie za swoje innowacyjne podejście do urbanistyki, ale także aktywnie uczestniczy w globalnych dyskusjach na temat przyszłości inteligentnych miast, będąc jednym z liderów w tej dziedzinie.
Jakie działania prowadzi miasto?
Obecnie Barcelona aktywnie realizuje 22 programy, w ramach których wdrożono ponad 200 konkretnych projektów opartych na zaawansowanych technologiach, mających na celu efektywne zarządzanie funkcjonowaniem miasta. Jednym z innowacyjnych projektów jest program Superblocks.
Program Superblocks to rewolucyjna inicjatywa, która przedefiniowuje strukturę ulic miasta, mając na celu promowanie obszarów zielonych dla mieszkańców oraz ograniczenie emisji związanych z ruchem drogowym. W ramach tego programu Barcelona przekształca tradycyjne bloki miejskie w skupiska „superbloków”. W tych obszarach ulice obwodowe pozostają dostępne dla ruchu, ale ulice wewnętrzne są zarezerwowane wyłącznie dla pieszych i rowerzystów.
Co istotne, program ten wprowadza zmiany bez konieczności przeprowadzania dużych fizycznych modyfikacji, co umożliwia elastyczność i możliwość eksperymentowania. Superblocks jest integralną częścią Planu Mobilności Miejskiej, strategicznego środka Barcelońskiego Zobowiązania Klimatycznego, które zakłada redukcję ruchu o 21%, zwiększenie przestrzeni bezpojazdowej o ponad 23 hektary i dodanie 300 km ścieżek rowerowych. W rezultacie tych działań planuje się zmniejszenie emisji CO2 o 159,100 ton metrycznych rocznie.
Rozwiązania w kwestii transportu
W obszarze transportu publicznego Barcelona wprowadziła zoptymalizowaną sieć tras autobusowych, w której skład wchodzą pojazdy nieemitujące zanieczyszczeń. Szczególnie rozwiniętym obszarem jest projekt związany z samochodami o napędzie elektrycznym (vehiculos elecricos). W tym kontekście większość autobusów miejskich oraz znaczna liczba taksówek opiera się na napędzie elektrycznym. Ciekawym elementem infrastruktury miasta są także 300 punktów do ładowania akumulatorów, rozmieszczonych w różnych częściach miasta.
Ponadto postawiono na dostosowanie małej architektury zarówno do potrzeb mieszkańców, jak i wymagań Smart Cities. Przykładem są m.in. nowoczesne przystanki autobusowe, które zostały wyposażone w innowacyjne rozwiązania, takie jak panel słoneczny, który aktywuje ekran wyświetlający informacje o czasie przyjazdu autobusu oraz dostarcza komfortowe miejsce dla oczekującego podróżnika.
W zakresie parkowania również zastosowano inteligentne technologie. Czujniki umieszczone na parkingach są w stanie określić, czy konkretne miejsce jest wolne, czy zajęte. To rozwiązanie nie tylko pomaga kierowcom w znalezieniu dostępnego miejsca parkingowego, ale również przyczynia się do bardziej efektywnego wykorzystania przestrzeni parkingowej. Kierowcy mogą korzystać z informacji w czasie rzeczywistym, które są udostępniane na ich smartfonach za pomocą specjalnej aplikacji, takiej jak ApparkB.
Strefy czystego transportu – rozwiązanie mające mnóstwo zalet, ale i wady
Strefa Czystego Transportu (SCT) to wyznaczony i odpowiednio oznakowany obszar, który ma specjalne zasady ruchu, umożliwiające przemieszczanie się jedynie pojazdów spełniających określone normy emisji spalin. Ten sprawdzony i stosowany od lat model w Europie stanowi skuteczne narzędzie mające na celu poprawę jakości powietrza w miastach oraz troskę o zdrowie mieszkańców.
Istotnym aspektem Strefy Czystego Transportu jest możliwość wprowadzania zmian etapami, zgodnie z planem rozłożonym na kilka lat. To elastyczne podejście pozwala stopniowo dostosowywać obszar SCT, umożliwiając miastom skuteczną implementację działań mających na celu ograniczenie emisji szkodliwych substancji do atmosfery. Dzięki temu mieszkańcy korzystają z korzyści zdrowszego środowiska, a wprowadzane zmiany są wprowadzane z umiarem i zgodnie z długofalową strategią.
Kontrowersje
Zmiany w organizacji ruchu, zwłaszcza wprowadzanie Stref Czystego Transportu (SCT), budzą silne emocje i kontrowersje wśród społeczeństwa. Według badania przeprowadzonego przez serwis autobaza.pl ponad 40% respondentów jest przeciwnych wprowadzeniu SCT.
To niezadowolenie wynika często z przyzwyczajeń kierowców do swobodnego korzystania z prywatnych pojazdów. Opozycja wobec SCT często manifestuje się argumentem, że te zmiany są rezultatem nacisków producentów aut elektrycznych lub próbą władz miast zmuszenia mieszkańców do korzystania z komunikacji publicznej.
Problem polega również na pewnych rozbieżnościach związanych z normami EURO dla konkretnych modeli aut, zdarzają się bowiem przykłady małych, miejskich aut z normą EURO 4, które emitują mniej CO2, niż dopuszczone do wjazdu auta z normą EURO6. Wątpliwości budzą także posiadające wiele wad sieci komunikacji miejskiej. Wszelkie te rozbieżności powodują niechęć zarówno mieszkańców, jak i użytkowników aut.
Warto zauważyć, że duża część społeczeństwa nie do końca rozumie istotę Stref Czystego Transportu i często nie potrafi określić, czy w ich miastach są one obowiązujące. Dodatkowo wiele osób nie łączy zanieczyszczenia powietrza z ruchem samochodowym. Badania wskazują, że ponad 80% posiadaczy pojazdów spalinowych nie zna norm emisji spalin obowiązujących dla ich aut.
Poza tym pojawiają się obawy związane z wprowadzeniem ograniczeń ruchu w centrach miast. Niektórzy obawiają się, że może to negatywnie wpłynąć na dostępność sklepów, aptek czy utrudnić korzystanie z usług placówek medycznych, zwłaszcza dla osób starszych czy niepełnosprawnych. Warto jednak zaznaczyć, że ograniczenia te nie będą miały zastosowania do pojazdów przystosowanych do przewozu osób niepełnosprawnych, specjalnie dostosowanych do ich potrzeb, ani do samochodów osób powyżej 70. roku życia, spełniających określone warunki.
Zrównoważona mobilność miejska – podsumowanie
Zrównoważona mobilność miejska staje się coraz bardziej istotnym aspektem rozwoju współczesnych miast, a przyjęcie dobrych praktyk oraz innowacyjnych rozwiązań jest kluczowe dla poprawy jakości życia mieszkańców, oraz ochrony środowiska.
Jednakże wprowadzanie takich zmian nie zawsze spotyka się z jednomyślnym poparciem społecznym. Wielu kierowców i mieszkańców może być niechętnych ograniczeniom, co podkreśla potrzebę edukacji społeczeństwa oraz skutecznego komunikowania korzyści płynących ze zrównoważonych praktyk mobilności.
Zrównoważona mobilność miejska to nie tylko konieczność, ale także szansa na stworzenie bardziej przyjaznych, efektywnych i zdrowych miast. Dobre praktyki i innowacyjne rozwiązania są kluczowe dla osiągnięcia tego celu, a ich skuteczna implementacja wymaga współpracy między sektorami publicznymi, prywatnymi oraz społeczeństwem obywatelskim.
Magdalena Pasik
Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Na co dzień – Specjalista ds. ochrony środowiska – w pracy zawodowej zajmuje się głównie emisją zanieczyszczeń do powietrza. Ochrona środowiska to nie tylko praca, ale przede wszystkim pasja.