Zmiana ustawy OOŚ – co się zmieniło i jak zmiany wpłyną na proces uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach

Eksperckim okiem
Magdalena Pasik, Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska
Wprowadzenie zmian w ustawodawstwie zawsze budzi duże zainteresowanie, zwłaszcza w kontekście ochrony środowiska. W dniu 10 sierpnia 2023 roku do podpisu Prezesa Rady Ministrów trafiło Rozporządzenie Rady Ministrów, które wprowadza istotne modyfikacje do ustawy OOŚ. Te zmiany mają spore znaczenie dla procesu uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (tzw. decyzji OOŚ), a także dla działań podejmowanych w obszarze ochrony przyrody i zrównoważonego rozwoju.
W artykule tym przyjrzymy się dokładniej wprowadzonym nowościom oraz jakie mogą być potencjalne skutki tych zmian dla przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, administracji publicznej i całego społeczeństwa. Zrozumienie tych kwestii jest kluczowe, ponieważ regulacje dotyczące środowiska mają wpływ na wiele aspektów naszego życia, od procesu inwestycyjnego po zachowanie unikalnych ekosystemów.
W skrócie – czym właściwie jest ustawa OOŚ i po co robimy ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko?
Ustawa OOŚ, czyli Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, to akt prawny regulujący kwestie związane z oceną wpływu różnych przedsięwzięć na środowisko naturalne. Ustawa ta ma na celu zapewnienie ochrony środowiska poprzez dokładną analizę i ocenę potencjalnych skutków oddziaływania planowanych inwestycji, projektów budowlanych, czy też działań na ekosystemy i zdrowie ludzi.
Główne cele Ustawy OOŚ to ochrona środowiska poprzez dokładną analizę oddziaływania planowanych przedsięwzięć na środowisko naturalne, co ma na celu minimalizowanie negatywnych skutków dla przyrody, klimatu, wód, powietrza i innych elementów środowiska, oraz zapewnienie przejrzystości procesu podejmowania decyzji administracyjnych w zakresie inwestycji.
Kiedy wymagana jest ocena oddziaływania na środowisko?
Ocena Oddziaływania na Środowisko (OOŚ) to istotny element procesu planowania i realizacji inwestycji oraz przedsięwzięć mających wpływ na środowisko naturalne. Jej głównym celem jest ocena, monitorowanie i kontrola potencjalnych skutków oddziaływania tych działań na różne aspekty środowiska, w tym na jakość powietrza, wód, gleby, a także na różnorodność biologiczną i inne elementy przyrody.
Procedura OOŚ jest kluczowa, ponieważ umożliwia podejmowanie informowanych decyzji dotyczących inwestycji, które wprowadzają zmiany w otaczającym nas środowisku. Ustawa o ocenie oddziaływania na środowisko (często nazywana Ustawą OOŚ) określa wymagania i procedury, które muszą być spełnione w procesie oceny.
Proces ten obejmuje kilka kluczowych etapów:
- Karta informacyjna: W pierwszym etapie podmiot planujący inwestycję przedstawia tzw. kartę informacyjną przedsięwzięcia. Na tej podstawie organ odpowiedzialny analizuje, czy konieczne jest przeprowadzenie pełnej oceny oddziaływania na środowisko. Ocenia się kryteria, takie jak rozmiar inwestycji, lokalizacja, rodzaj działalności itp.
- Raport o oddziaływaniu na środowisko: Jeśli stwierdzono, że inwestycja może znacząco wpłynąć na środowisko, podmiot planujący musi przygotować raport o oddziaływaniu. Ten raport zawiera szczegółowe informacje na temat planowanej działalności oraz analizę jej potencjalnych skutków na środowisko. Raport ten jest następnie poddawany ocenie przez różne instytucje i organizacje, a także jest udostępniany społeczeństwu do wypowiedzenia się.
- Uzgodnienia i opinie: W trakcie procesu oceny oddziaływania na środowisko organ odpowiedzialny zbiera opinie od różnych instytucji, takich jak regionalne dyrekcje ochrony środowiska, Państwowa Inspekcja Sanitarna czy organy zajmujące się ochroną wód. Te opinie i uzgodnienia mają na celu dostarczenie kompleksowej wiedzy na temat potencjalnych skutków inwestycji.
- Konsultacje społeczne: Ważnym elementem procedury OOŚ są konsultacje społeczne, które pozwalają społeczeństwu wyrazić swoje opinie i obawy dotyczące planowanej inwestycji. Konsultacje te trwają przez określony czas i są ważnym elementem uwzględniania interesów społecznych.
- Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach: Na podstawie zebranych danych, opinii oraz konsultacji społecznych organ odpowiedzialny podejmuje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach (DoŚU). W tej decyzji określa się warunki, które muszą być spełnione przez inwestora, aby zminimalizować lub zniwelować negatywny wpływ inwestycji na środowisko.
Ocena Oddziaływania na Środowisko jest zatem kluczowym narzędziem, które ma na celu zapewnić zrównoważony rozwój, minimalizując skutki oddziaływania działalności ludzkiej na przyrodę. W praktyce procedura OOŚ pomaga w podejmowaniu decyzji, które uwzględniają ochronę środowiska i zrównoważony rozwój.
Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku – jakie zmiany wprowadzono?
Nowelizacja ustawy, którą w dniu 10 sierpnia 2023 roku oddano do podpisu Prezesa Rady Ministrów, wprowadza szereg zmian mających na celu uszczelnienie i usprawnienie kwestii związanych z zarządzaniem odpadami oraz realizacją różnego rodzaju inwestycji. Oto główne zmiany:
- Transgraniczne przemieszczanie odpadów: Nowe przepisy mają na celu poprawę kontroli nad transgranicznym przemieszczaniem odpadów. Wprowadzają również wyższe kary administracyjne, sięgające nawet 1 miliona złotych, dla osób i firm za nielegalne przemieszczanie odpadów.
- Zmiana statusu pojazdów jako odpadów: Pojazdy, które były uznawane za odpady i wprowadzone do ruchu po ich naprawie oraz pozytywnym wyniku badania technicznego, nie będą już uważane za odpady. To zmiana, która może pomóc w ograniczeniu kosztów związanych z przetwarzaniem pojazdów wycofanych z eksploatacji.
- Projekty energetyki jądrowej: Nowe przepisy ułatwiają realizację projektów energetyki jądrowej poprzez wyłączenie stosowania pewnych przepisów Kodeksu cywilnego w umowach o roboty budowlane dotyczących budowy obiektów energetyki jądrowej. To ma na celu obniżenie kosztów realizacji tych inwestycji.
- Usprawnienia w inwestycjach liniowych: Nowa ustawa ma zastosowanie do inwestycji liniowych, takich jak drogi, inwestycje wodne i przeciwpowodziowe, oraz inwestycje związane z obronnością państwa. Ma ona na celu przyspieszenie procesu inwestycyjnego, jednocześnie respektując aspekty środowiskowe.
- Wyeliminowanie zbędnych etapów w OOŚ: Proces wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zostanie usprawniony przez wyeliminowanie zbędnych etapów w przypadku stwierdzenia niezgodności inwestycji z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego już na wstępnym etapie postępowania.
- Inwestycje strategiczne: Katalog inwestycji strategicznych zostanie rozszerzony o linie tramwajowe i metro, inwestycje lotnicze, wydobycie kopalin i węglowodorów oraz obiekty ważne dla obronności państwa. Dla takich inwestycji nie będzie wymagana zgodność z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.
- Ochrona obszarów Natura 2000: Planowanie działań ochronnych na obszarach Natura 2000 zostanie wydłużone bezterminowo, ale będzie podlegać regularnym przeglądom i aktualizacjom co 6 lat w razie potrzeby.
- Inwestycje przeciwpowodziowe: Proces realizacji inwestycji przeciwpowodziowych prowadzonych przez Wody Polskie zostanie przyspieszony.
- Inwestycje atomowe: Nowelizacja uwzględnia również zmiany związane z inwestycjami atomowymi, w tym dodatkowe organy opiniujące w procedurze wydawania decyzji zasadniczej dla obiektów jądrowych oraz zwiększenie wydatków na finansowanie nowych zadań dla Państwowej Agencji Atomistyki.
Korzystne zmiany w ustawie OOŚ
Zdecydowanie pozytywną zmianą jest zmniejszenie liczby fizycznych kopii papierowych dokumentów, jakie inwestor musi dostarczyć. Zamiast wielu kopii, wystarczy dostarczenie jednego egzemplarza papierowej karty informacyjnej przedsięwzięcia lub raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Ponadto proces uzyskiwania decyzji dotyczących środowiskowych uwarunkowań będzie bardziej efektywny, ponieważ niepotrzebne etapy zostaną pominięte, jeśli na początku postępowania stwierdzona zostanie niezgodność inwestycji z lokalnym planem zagospodarowania przestrzennego.
Warto również dodać, że nowe rozporządzenie upraszcza także proces uzyskiwania wszystkich niezbędnych decyzji i pozwoleń związanych z budową farmy fotowoltaicznej o mocy do 2 megawatów (MW).
Konkretnie, zmiany dotyczą punktu 54, który odnosi się do zasad zabudowy farm fotowoltaicznych. Te zmiany mają na celu ułatwienie inwestorom procedury uzyskiwania wymaganych zezwoleń oraz decyzji związanych z budową i eksploatacją farmy fotowoltaicznej o ograniczonej mocy do 2 MW. Jest to próba usprawnienia i przyspieszenia procesu inwestycyjnego w dziedzinie energii słonecznej:
Po pkt 54 dodaje się pkt 54a w brzmieniu:
54a) zabudowa systemami fotowoltaicznymi o powierzchni wyznaczanej po obrysie zewnętrznych skrajnych modułów paneli nie mniejszej niż:
a) 0,5 ha na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1–5, 8 i 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, lub w otulinach form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1–3 tej ustawy;
b) 2 ha na obszarach innych niż wymienione w lit. a – z wyłączeniem zabudowy systemami fotowoltaicznymi lokalizowanej na dachach i elewacjach obiektów budowlanych;
Jest istotne, aby powierzchnię paneli fotowoltaicznych (PV) obliczać, biorąc pod uwagę cały obszar, który jest ograniczony przez zewnętrzne granice najbardziej oddalonych paneli. Innymi słowy, powinno się uwzględniać powierzchnię, na której znajdują się zainstalowane panele słoneczne, włączając w to także przestrzeń między nimi, a nie tylko samą powierzchnię paneli.
Kontrowersje wokół zmiany ustawy OOŚ
Nowelizacja tzw. ustawy ocenowej, która została zaproponowana, budzi sprzeciw ze strony różnych organizacji społecznych. Niektóre instytucje opublikowały oficjalne oświadczenia w tej sprawie.
Aspekt środowiskowo-społeczny zmian ustawy o Oddziaływaniu na Środowisko
Według wielu organizacji nowa ustawa jest postrzegana jako „zamach na prawa mieszkańców i samorządów”. Wspólne oświadczenie podpisane przez wiele organizacji, takich jak Greenpeace, WWF czy Client Earth, wyraża obawy co do możliwości, jakie nowe przepisy dają rządowi w przeforsowaniu różnego rodzaju inwestycji bez konsultacji społecznych i lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego.
W szczególności, kontrowersje wzbudza fakt, że nowa ustawa pozwoli rządowi na wyjątek niektórych inwestycji spod obowiązujących przepisów ochrony środowiska i przeciwdziałania protestom społecznym. Inwestycje te zostaną uznane za „strategiczne” według kryteriów, które nie są jasno określone i mogą być dowolnie interpretowane przez rządzących. To daje możliwości pomijania procedur konsultacyjnych z lokalnymi społecznościami i przeskakiwania etapu oceny oddziaływania na środowisko, co jest często niezbędne do uzyskania zgody na budowę.
W praktyce nowe przepisy mogą wpłynąć na wiele rodzajów inwestycji, takich jak drogi, linie kolejowe, lotniska, składowiska odpadów, elektrownie czy kopalnie, pozwalając na ich realizację wbrew opozycji lokalnych społeczności i pomijając standardowe procedury ochrony środowiska. Organizacje społeczne twierdzą, że to narusza prawa obywateli do współdecydowania o swoim środowisku i stanowi zagrożenie dla demokracji oraz ochrony przyrody.
Według doniesień medialnych Pracownia na rzecz Wszystkich Istot planuje złożyć skargę do Komisji Europejskiej w związku z nowym prawem. Organizacja argumentuje, że nowe przepisy są niezgodne z dyrektywami Unii Europejskiej, w tym dyrektywami dotyczącymi oceny oddziaływania na środowisko, ochrony siedlisk przyrodniczych i ochrony wód. Dodatkowo wykluczenie społeczeństwa z procesu inwestycyjnego i ograniczenie dostępu do sądów jest sprzeczne z przepisami konwencji z Aarhus, która gwarantuje prawo obywateli do udziału w procesach decyzyjnych dotyczących środowiska oraz dostępu do sądów w przypadku naruszenia tych praw.
Kary dla inwestorów
Ponadto dużą zmianą dla inwestorów jest rozszerzenie zakresu zastosowania artykułu 136 a ust. 1 pkt 1 ustawy w taki sposób, że teraz możliwe jest nałożenie administracyjnej kary pieniężnej w przypadku naruszenia warunków określonych w decyzji dotyczącej środowiskowych uwarunkowań. To obejmuje zarówno fazę realizacji, jak i fazę eksploatacji projektu. Wcześniej, zgodnie z obowiązującym brzmieniem przepisu, kara mogła być nałożona jedynie za naruszenie warunków dotyczących fazy realizacji projektu, a nie za etap eksploatacji i związane z nim warunki. Nowa zmiana daje organom możliwość reagowania na naruszenia w obu tych fazach inwestycji.

Magdalena Pasik
Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Na co dzień – Specjalista ds. ochrony środowiska – w pracy zawodowej zajmuje się głównie emisją zanieczyszczeń do powietrza. Ochrona środowiska to nie tylko praca, ale przede wszystkim pasja.