Europejski Niebieski Ład – czyli jakie zmiany w podejściu do gospodarki wodnej ma Unia Europejska i jak to odbije się na branży OZE?
Eksperckim okiem
Magdalena Pasik, Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska
Niebieski Ład to kompleksowy plan działań, który skupia się na zrównoważonym gospodarowaniu zasobami wodnymi, zwiększeniu odporności na zmiany klimatyczne oraz promocji innowacyjnych rozwiązań w sektorze energetyki odnawialnej. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej głównym założeniom Europejskiego Niebieskiego Ładu, analizując, w jaki sposób te zmiany wpłyną na sektor energii ze źródeł odnawialnych (OZE).
W obliczu narastających wyzwań związanych ze zmianami klimatycznymi Unia Europejska kieruje swoje wysiłki w stronę zrównoważonego rozwoju, promując innowacyjne podejścia do gospodarki, w tym do efektywnego wykorzystania zasobów wodnych. W tym kontekście Europejski Niebieski Ład stanowi krok milowy w transformacji systemów ekonomicznych i energetycznych na rzecz bardziej przyjaznej dla środowiska przyszłości.
W niniejszym artykule omówimy kluczowe elementy Europejskiego Niebieskiego Ładu, zwracając szczególną uwagę na inicjatywy dotyczące gospodarki wodnej i ich potencjalne oddziaływanie na sektor OZE. Omówimy pokrótce także jakie konkretne zmiany w podejściu do wykorzystania zasobów wodnych Unia Europejska proponuje, i jakie wyzwania oraz szanse stawia przed przedsiębiorstwami zajmującymi się energią odnawialną.
Na czym polega idea Niebieskiego Ładu?
W obliczu globalnych zmian klimatu podejmuje się liczne działania mające na celu łagodzenie ich skutków, zwłaszcza w kontekście gospodarki wodnej. Ramowa Dyrektywa Wodna, dyrektywa dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami azotanowymi pochodzącymi z rolnictwa oraz zobowiązania wynikające ze współpracy z Komisją Helsińską i Europejską Agencją Środowiska stanowią podstawę dla tych inicjatyw.
Od chwili zaprezentowania Europejskiego Zielonego Ładu w grudniu 2019 r. unijny ustawodawca konsekwentnie rozwija regulacje związane ze zrównoważonym rozwojem i efektywnym wykorzystaniem zasobów. Po wprowadzeniu szeregu aktów prawnych dotyczących m.in. gospodarki o obiegu zamkniętym, ochrony bioróżnorodności, gleby i lasów, nadszedł czas na szczegółowe analizy przepisów dotyczących ochrony zasobów wodnych.
Jednym z nowych projektów jest Europejski Niebieski Ład (Blue Deal), inicjatywa Europejskiego Komitetu Społeczno-Ekonomicznego (EESC), mająca na celu rozwiązanie rosnących problemów z dostępnością wody w Europie. Jest to swego rodzaju wodny odpowiednik Zielonego Ładu (Green Deal) i jest realizowany pod hasłem „Call for Blue Deal”.
Kluczowe kwestie, które obejmuje Blue Deal, to walka z ubóstwem wodnym, rozwój zrównoważonej infrastruktury wodnej, ekonomia związana z gospodarką wodną, technologie oszczędzające wodę, zrównoważona gospodarka wodna w kontekście kryzysu klimatycznego oraz efektywne zużywanie wody.
26 października 2023 r. odbyła się kluczowa debata instytucjonalna na sesji plenarnej EKES dotycząca Niebieskiego Ładu. W wyniku tej debaty wezwano Komisję Europejską do uznania polityki wodnej za priorytet na szczeblu europejskim. Celem tej inicjatywy jest zagwarantowanie dostępu do wody, ochrona zasobów wodnych oraz wprowadzenie zrównoważonej gospodarki wodnej. Nowe regulacje zdają się więc przygotowywać rynek na transformację, która obejmie zarówno aspekty środowiskowe, jak i ekonomiczne.
Jakie zmiany w prawie przyniesie Niebieski Ład?
Przyjęte 26 października założenia dotyczące Niebieskiego Ładu UE to kompleksowy zestaw 15 zasad przewodnich i 21 konkretnych propozycji zmian w obowiązujących aktach prawnych, które skierowane są na rewolucję w podejściu do zasobów wodnych w Europie. W ramach tych zasad szczególny nacisk położono na stworzenie polityki wodnej opartej na aktualnych, precyzyjnych i wiarygodnych danych dotyczących wody. Nowa strategia ma za zadanie opracować podejście bazujące na prawach człowieka oraz skierować wysiłki na walkę z ubóstwem wodnym w regionie europejskim.
Podczas konferencji przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Oliver Röpke, podkreślił nie tylko wagę tych założeń, ale również zaznaczył potrzebę uznania ochrony zasobów wodnych za priorytet na lata 2028-2034. Obejmuje to konieczność podejścia interdyscyplinarnego i uznania, że woda jest nie tylko kwestią ekologiczną, ale również społeczną i ekonomiczną.
Zasadnicze propozycje, jakie pojawiają się w ramach Niebieskiego Ładu, skierowane są do sektorów intensywnie korzystających z zasobów wodnych, takich jak przemysł, rolnictwo czy gospodarstwa domowe.
Wśród konkretnych propozycji do natychmiastowego wdrożenia znajdują się m.in. opracowanie wytycznych do monitorowania dostępu do wody, bieżące gromadzenie danych o zasobach wodnych i infrastrukturze wodnej, utworzenie unijnej platformy doradczej, wprowadzenie przepisów dotyczących trwałego magazynowania wody w okresach deszczowych, finansowanie rozwoju infrastruktury wodnej i sanitarnej, a także wprowadzenie etykiety zużycia wody na rynku.
Co istotne, Niebieski Ład nie ogranicza się jedynie do obszaru Unii Europejskiej. Zawarte w nim regulacje sugerują potrzebę opracowania międzynarodowych polityk promujących oszczędne i wydajne wykorzystanie wody, a także włączenia kwestii ochrony zasobów wodnych do polityki zagranicznej i stosunków zewnętrznych UE. To sygnał, że Unia Europejska pragnie odegrać aktywną rolę na arenie międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska i zasobów naturalnych.
Na jakie wsparcie będą mogły liczyć firmy wdrażające Niebieski Ład?
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zalecił wprowadzenie szeregu kluczowych środków, w tym utworzenie Funduszu na rzecz Niebieskiej Transformacji. Ten specjalny program operacyjny skoncentrowany na gospodarce wodnej i zintegrowanych inwestycjach terytorialnych ma stanowić istotny krok w kierunku zrównoważonej transformacji.
Blue Deal już zdobył poparcie Parlamentu Europejskiego, Grupy ds. Wody oraz istotnych organizacji z tej dziedziny. Planuje się, że w ramach strategii UE zostanie przekazanych około 400 miliardów euro, na które będą mogły aplikować zarówno przedsiębiorstwa, jak i jednostki samorządowe. Wsparcie ma obejmować cele takie jak ochrona czystych zasobów wody, rozwój zrównoważonej gospodarki wodnej oraz „sprawiedliwa niebieska transformacja”. Przewiduje się, że fundusze te umożliwią realizację różnorodnych inwestycji, w tym produkcję infrastruktury wspierającej ochronę i lepsze wykorzystanie wody.
Rekomendacje EKES obejmują także priorytetowe traktowanie inwestycji w gospodarkę wodną przez państwa członkowskie, wspieranie innowacyjnych technologii zwiększających efektywne wykorzystanie wody szarej, oczyszczonych ścieków oraz niewielkich oczyszczalni. Prognozowana wartość projektów objętych programem UE Blue Deal szacowana jest na ponad 390 miliardów euro. Te inwestycje obejmą obszary takie jak retencja wody, rozwój i modernizacja infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, oczyszczalni ścieków, propagowanie technologii obiegu zamkniętego oraz skuteczne zarządzanie wodą w sektorach energetycznym, rolniczym i przemysłowym. To kompleksowy plan mający na celu osiągnięcie zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych w Europie.
Jak to odbije się na branży OZE?
Wprowadzenie nowego Niebieskiego Ładu z pewnością przyczyni się do rozwoju w branży OZE. W ramach tej inicjatywy zapowiedziano bowiem liczne inwestycje i środki na rozwój wodnego sektora gospodarki. Unia Europejska planuje wspierać wdrażanie technologii, które umożliwią oszczędne gospodarowanie wodą, recykling, redukcję zanieczyszczeń oraz ograniczenie strat wynikających z wycieków w sieciach. Uznanie znajdą zapewne wszelkie inicjatywy dotyczące Małych Elektrowni Wodnych.
Przejście na ekologicznie zrównoważoną niebieską gospodarkę wiąże się nie tylko z ochroną środowiska, ale także z koniecznością inwestowania w nowoczesne technologie. Wykorzystanie energii fal i pływów, produkcja alg, rozwijanie nowatorskich narzędzi połowowych czy odbudowa ekosystemów morskich mają na celu stworzenie nowych miejsc pracy i firm, skoncentrowanych na ekologii, w ramach rozwoju niebieskiej gospodarki.
Propozycje zawarte w Niebieskim Ładzie, takie jak wprowadzenie „śladu wodnego” czy obowiązków dotyczących systemów magazynowania wody oraz obiegu zamkniętego, budzą jednak liczne pytania dotyczące konkretnego wsparcia, jakie przedsiębiorstwa unijne otrzymają w trakcie tej transformacji. Obecnie brakuje także precyzyjnych wytycznych dotyczących tego, jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podchodzi do metodyki obliczania „śladu wodnego”.
Kwestie, które budzą niepokój, to na przykład pytanie, czy przedsiębiorstwa będą zobowiązane do szczegółowego raportowania o „śladzie wodnym”, uwzględniając trzy aspekty:
- Zielony ślad wodny, który określa ilość zużytej wody pochodzącej z opadów atmosferycznych.
- Niebieski ślad wodny, definiujący ilość użytej wody pozyskanej z zasobów wód powierzchniowych i podziemnych.
- Szary ślad wodny, który precyzuje ilość wody, która ulega zanieczyszczeniu w procesie produkcji.
Choć istnieje już wiele globalnych inicjatyw, takich jak The Water Footprint Network, które dążą do zwiększenia globalnej świadomości dotyczącej zużycia zasobów wodnych, większość tych inicjatyw miała dotychczas charakter dobrowolny. W odróżnieniu od tego deklarowane przepisy z Niebieskiego Ładu mają rzeczywisty wpływ na poziom zużywanych zasobów wodnych, w szczególności poprzez uszczelnienie procesów jej wykorzystania.
W rezultacie sektor przemysłowy powinien już teraz rozpocząć wewnętrzne audyty wodne, oceniając możliwości ponownego wykorzystania wody, zwłaszcza generowanej pary wodnej w procesach przemysłowych. To kluczowy krok w przygotowaniu się na potencjalne pozyskiwanie funduszy unijnych, które wspierają implementację innowacyjnych rozwiązań, takich jak zamknięte obiegi wodne w zakładach przemysłowych. Nowy Niebieski Ład jest jednak zdecydowanie szansą na poprawę stosunków wodnych w kraju, na dofinansowanie systemów wodociągowych i ściekowych oraz zmianę podejścia do retencjonowania wody.
Dla Polski Blue Deal stanowi szansę na uzyskanie środków finansowych na projekty związane z gospodarką wodną. Aby mieć wpływ na ostateczny kształt tej strategii, Polska musi wypracować wspólne stanowisko w kwestiach priorytetów wodnych i aktywnie uczestniczyć w procesie tworzenia dokumentu już na wczesnych etapach jego powstawania.
Magdalena Pasik
Inżynier Gospodarki Wodnej oraz Inżynier Środowiska, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Na co dzień – Specjalista ds. ochrony środowiska – w pracy zawodowej zajmuje się głównie emisją zanieczyszczeń do powietrza. Ochrona środowiska to nie tylko praca, ale przede wszystkim pasja.