Energetyka wodna w 2023 roku. Podsumowanie i trendy na 2024 rok
Eksperckim okiem
Emilia Basta, Inżynier systemów ekoenergetycznych
Co rok 2023 przyniósł sektorowi energetyki wodnej? Czego możemy spodziewać się w kolejnym roku? Zebraliśmy dla Was najważniejsze informacje podsumowujące rok 2023 z sektora energetyki wodnej oraz zasięgnęliśmy opinii ekspertki z tej dziedziny – Ewy Malickiej, prezeski Towarzystwa Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych. Zapraszamy do lektury!
Energia wodna na fali trendów. Przełomowe wydarzenia 2023
Jedną z odnóg odnawialnych źródeł energii jest energetyka wodna. Elektrownie wodne generują energię elektryczną, wykorzystując do tego celu energie kinetyczną przepływającej wody. To płynąca woda staje się źródłem energii, a poprzez wykorzystanie zapór, turbin i strumieni pływowych zostaje wykorzystana do produkcji energii elektrycznej.
Według instytutu Fraunhofer IFF około 16% światowego zapotrzebowania na energię elektryczną pokrywane jest właśnie przez energetykę wodną, jest to nieco więcej niż z energii jądrowej, która wynosi około 15%. W Polsce udział energetyki wodnej w pozyskiwaniu energii pierwotnej wynosi około 2%.
Najważniejsze wydarzenia w Polsce
Największą w kraju elektrownią szczytowo-pompową jest Elektrownia Wodna Żarnowiec. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż w 2023 roku za sukces można uznać wznowienie prac nad realizacją nowej elektrowni szczytowo-pompowej „Młoty” o mocy 1050 MW. Jak twierdzi nasza ekspertka było to jedno z ważniejszych wydarzeń minionego roku w tej dziedzinie.
– Jeśli chodzi sektor energetyki wodnej w Polsce to istotnym wydarzeniem wydaje się reaktywacja projektu elektrowni szczytowo-pompowej (ESP) Młoty. Jest to pierwszy tak duży projekt hydroenergetyczny z kategorii elektrowni szczytowo-pompowych w polskiej hydroenergetyce od kilkudziesięciu lat. W ogóle dużo działo się w obszarze elektrowni szczytowo-pompowych w tym roku. Uchwalona została specustawa ułatwiająca realizację takich projektów, zmodernizowano też ESP Porąbka-Żar.
Elektrownie szczytowo-pompowe (ESP) zyskują w Polsce, ale i Europie coraz większą popularność. Dodatkowo elektrownie wodne w Polsce stanowią ważny element krajowego miksu energetycznego. Dostarczają czystą energię elektryczną, zwiększają niezależność energetyczną kraju i przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju.
– Magazynowanie energii za pomocą elektrowni szczytowo-pompowych doceniane jest nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Potwierdza to wydany w tym roku przez Komisję Europejską raport Hydropower and pumped hydropower storage in the European Union. Można w nim przeczytać, że w UE znajduje się ponad jedna czwarta światowej mocy elektrowni szczytowo-pompowych (pod względem zainstalowanej mocy turbiny), a energia wodna jest kluczową technologią wspierającą integrację niestabilnych odnawialnych źródeł energii, zapewniając magazynowanie energii, stabilność i elastyczność sieci – dodaje Ewa Malicka.
Ponadto coraz bardziej doceniane są małe elektrownie wodne (MEW). Obecnie w Polsce znajduje się ich ponad 700 i stanowią nieco ponad 0,5% mocy zainstalowanej w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym. W rozwoju tego sektora mogą pomóc zmiany legislacyjne.
– Z kolei, jeśli chodzi o małe elektrownie wodne (MEW) to w ujęciu krajowym istotnymi wydarzeniami wydają się ostatnie nowelizacje ustawy o OZE i Prawa energetycznego wprowadzające szereg nowych rozwiązań, takich jak np. cable pooling czy linia bezpośrednia. W ustawie o OZE pojawiły się również nowe przepisy dotyczące modernizacji MEW i wsparcia operacyjnego dla tych źródeł, ale wymagają one jeszcze akceptacji ze strony Komisji Europejskiej, więc ich wpływ na branżę będziemy mogli ocenić najpewniej w przyszłym roku. Warto tu przypomnieć, że ustawa o OZE od dawna zawierała regulacje dotyczące wsparcia dla zmodernizowanych instalacji OZE, jednak wobec braku przepisów wykonawczych nie było możliwości ich skutecznego funkcjonowania. Ustawa nowelizująca z sierpnia 2023 zmodyfikowała przepisy o modernizacji, jednak możliwość skorzystania z tych rozwiązań przez wytwórców została uzależniona od wydania pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej – podkreśla Ewa Malicka.
Najważniejsze wydarzenia na świecie
Jak sytuacja energetyki wodnej przedstawia się w skali światowej? W szerszej perspektywie rozwojowej państw należy wziąć pod uwagę politykę OZE. Jest to temat przewijający się już od kilku lat na arenie międzynarodowej.
W roku 2023 ważnym wydarzeniem w Unii Europejskiej było zakończenie prac nad Dyrektywą RED III. Stawia ona za cel, aby do 2030 roku osiągnąć co najmniej 42,5% udziału OZE w europejskim miksie energetycznym.
– Jeśli chodzi o wydarzenia w Europie to chyba dla całej branży OZE ważne było przyjęcie dyrektywy RED III w ostatecznym kształcie, w szczególności jej regulacja mówiąca, że źródła OZE stanowią nadrzędny interes publiczny. Wdrożenie tych zapisów dyrektywy przez kraje członkowskie powinno nastąpić do 21 lutego 2024! Dyrektywa przewiduje ułatwienia i przyspieszone procedury wydawania zezwoleń dla instalacji OZE. To bardzo ważne dla branży hydroenergetycznej, bo długotrwałość procedur jest jedną z największych barier realizacji nowych inwestycji – twierdzi Ewa Malicka.
Podsumowując rok 2023 w kontekście MEW nie można zapomnieć o publikacji raportu światowego World Small Hydropower Development Report (WSHPDR) 2022, co podkreśla prezeska TRMEW.
– W skali światowej mała energetyka wodna doczekała się w tym roku publikacji kolejnej, czwartej edycji raportu światowego World Small Hydropower Development Report (WSHPDR) 2022, będącego kompleksową publikacją opisującą szczegółowo warunki rozwoju małej energetyki wodnej we wszystkich krajach świata.
Pomimo atrakcyjności inwestycyjnej i korzyści płynących z małych elektrowni wodnych, znaczna część światowego potencjału MEW pozostaje niewykorzystana, bo aż 64 %. Według WSHPDR 2022 globalna moc zainstalowana w elektrowniach wodnych o mocy do 10 MW szacowana jest na 79 GW, co stanowi wzrost o 1 procent w porównaniu z danymi z Raportu 2019.
Energetyka wodna – trendy 2023
Jakie trendy dominowały w 2023 roku? Czy energetyka wodna przeszła duże zmiany?
Najbardziej zauważalnym trendem w Polsce w 2023 roku było zmniejszanie udziałów węgla z 81% w 2019 r. (był to ostatni rok przed nadzwyczajnymi zaburzeniami na rynkach energii), do 60 % w lipcu 2023 roku.
Udział OZE i węgla od 2019 do 2023 roku w gospodarce energetycznej; źródło: https://www.cire.pl/
A jakie trendy można było zaobserwować w energetyce wodnej w 2023 roku? Jest to przede wszystkim rozwój wspomnianych już magazynów energii (również w elektrowniach szczytowo-pompowych). Jak wspomina nasza ekspertka trend ten w roku 2023 pojawił się ze względu na destabilizację krajowych systemów energetycznych przez wzrost udziału niestabilnych źródeł energii.
Według prezeski TRMEW coraz większą popularnością cieszy się modernizowanie istniejących już obiektów.
– Jeśli chodzi o krajowy sektor MEW to powiedziałabym o dużym zainteresowaniu właścicieli MEW modernizacją istniejących obiektów. Niemal połowa istniejących MEW pod koniec 2022 roku skończyła korzystać z 15-letniego okresu wsparcia i od tej pory funkcjonują wyłącznie w oparciu o ceny rynkowe energii. Ceny w 2022 były bardzo wysokie, ale w 2023 stopniowo spadały. Koszty utrzymania obiektów MEW są dość wysokie, a w 2023 ze względu na wysoki poziom inflacji jeszcze wzrosły. Właściciele niektórych MEW podjęli decyzję o demontażu starych maszyn i zamontowaniu nowych urządzeń, co pozwoliło im unowocześnić i usprawnić działanie elektrowni, a jednocześnie uzyskać wsparcie w postaci zagwarantowanych cen na nowy okres. Warto tu wyjaśnić, że wobec braku możliwości stosowania przepisów o modernizacji znajdujących się w ustawie o OZE (o czym wspomniałam wyżej) jedyną opcją na odnowienie małej elektrowni wodnej i uzyskanie wsparcia w postaci taryf FIT/FIP do tej pory było odniesienie się do przepisów dotyczących realizacji nowej instalacji OZE i inwestycja polegająca na przekształceniu starej instalacji w nową (można by to nazwać repoweringiem).
Często taki repowering jest opłacalny zarówno dla producenta jak i odbiorców. Inwestowanie w ciągłe unowocześnianie technologii może przyczyniać się do lepszej sprawności prowadzonych procesów pozyskiwania energii, a tym samym korzystniejszych cen dla odbiorców tej energii.
Kierunek przyszłość. Prognozy na rok 2024
Jak będzie rok 2024? Jakie szanse i wyzwania stoją przed sektorem energetyki wodnej? Przewidywane są przede wszystkim rosnące zainteresowanie OZE, w tym MEW i elektrowni szczytowo-pompowych. Jak twierdzi nasza ekspertka prawdopodobnie trend ten dotknie obszar nie tylko Polski, ale także będzie popularny w innych krajach.
Jak podkreśla Ewa Malicka, w obszarze dużej hydroenergetyki w 2024 roku prawdopodobnie utrzyma się trend na realizację kolejnych nowych inwestycji z zakresu elektrowni szczytowo-pompowych, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Jeśli chodzi o małą energetykę wodną, to wyzwaniem będzie utrzymanie kolejnych obiektów MEW, dla których upłynie okres wsparcia. Prawdopodobnie w 2024 roku przekonamy się czy i jak zadziałają nowe przepisy o modernizacji i wsparciu operacyjnym dla MEW.
Ekspertka podkreśla również wagę rozwoju hydroenergetyki w Polsce. Istotne są tutaj działania zawarte w dyrektywie RED III oraz procedurach dotyczących instalacji MEW.
– Rozwój hydroenergetyki, jakiego życzylibyśmy sobie w 2024 roku, to jednak nie tylko modernizacja istniejących obiektów wytwórczych. Polska ma wciąż potencjał dla rozwoju nowych elektrowni wodnych, które jako źródła o przewidywalnej, stabilnej produkcji powinny zostać szerzej wykorzystane. W zakresie rozwoju małej hydroenergetyki w Polsce wskazuje się przede wszystkim na potrzebę wykorzystania istniejących obiektów piętrzących wodę zarządzanych w imieniu Skarbu Państwa przez PGW Wody Polskie. Liczymy na to, że nowe władze w Polsce będą sprzyjały temu rozwojowi i wdrażając w przyszłym roku wspomnianą dyrektywę RED III będą likwidować liczne bariery formalno-prawne, szczególnie te związane z długotrwałą i kosztowną procedurą środowiskową oraz wprowadzać uproszczone procedury dla małych instalacji MEW. Rekomendowane jest także wydłużenie okresu obowiązywania pozwoleń wodnoprawnych oraz ułatwienie dostępu inwestorów do obiektów piętrzących wodę, będących własnością Skarbu Państwa, w celu wykorzystania tych obiektów na potrzeby hydroenergetyczne. Ważnym działaniem byłoby także zachęcanie banków i instytucji prorozwojowych do oferowania kredytów/pożyczek i innych instrumentów finansowych w odniesieniu do projektów dotyczących małych elektrowni wodnych – podsumowuje prezeska TRMEW.
Emilia Basta
Inżynier systemów ekoenergetycznych i magister technologii produkcji oraz eksploatacji systemów technicznych. Aktywnie uczestniczy w Międzynarodowych Konferencjach Naukowych oraz publikuje artykuły naukowe, związane z tematyką inżynierii środowiska i energetyki.