Energetyka a prawo. Najważniejsze regulacje prawne dot. transformacji energetycznej

Eksperckim okiem
Zespół prawny redakcji e-magazyny.pl
W dzisiejszej publikacji skupimy się na zagadnieniach związanych z szeroko rozumianymi rozwiązaniami i propozycjami rozwiązań w zakresie branży energetycznej. Publikacja traktować będzie o aktualnie obowiązujących przepisach, które w istotny sposób wpływają na życie codzienne w kontekście rozwijającej się na naszych oczach transformacji energetycznej, wzroście ilości „zielonych rozwiązań” etc.
Poruszymy również problematykę nadchodzących zmian. Omówimy propozycje ustawodawcy w zakresie zmian w przepisach związanych z branżą energetyczną. Na tapet weźmiemy również inne zagadnienia, które w ocenie naszej redakcji są ważne i wymagają szerszego ich omówienia z perspektywy rozwoju sektora energetycznego w ujęciu całościowym.
Tytułem wstępu pragniemy wskazać, że istotnym czynnikiem, który wpływa na całokształt rozwoju branży energetycznej jest dążenie do zmaksymalizowania udziału jednostek, prywatnych gospodarstw domowych, małych przedsiębiorców etc., w tym procesie. Dlatego też niniejsza publikacja w znakomitej części poświęcona jest właśnie zagadnieniom związanym z tymi podmiotami. Wierzymy, że ciągłe zwiększanie świadomości, edukacja, przedstawienie realnych i wymiernych korzyści – przyczyniają się każdego dnia do rozwoju branży, która jest w szczególnym spektrum naszych zainteresowań.
Publikacja podzielona została na pięć głównych tematów, które będą doprecyzowane i rozbite na mniejsze zagadnienia w zależności od zapotrzebowania merytorycznego danej tematyki. Główne tematy publikacji to:
- Wprowadzenie do zagadnienia
- Wybrane zagadnienia prawne, które wymagają szerszego omówienia
- Nadchodzące zmiany w przepisach w odniesieniu do branży energetycznej
- Pozostałe zagadnienia warte uwagi
- Podsumowanie
Publikacja oparta została w dużej mierze na uzasadnieniach aktów prawnych, które są w niej przytoczone. To właśnie uzasadnienia ustawodawcy zarówno krajowego oraz unijnego przynoszą nam ogromną dozę informacji, które powinny być szerzej publikowane, upubliczniane i propagowane. Uzasadnienia, które są przedmiotem niniejszej publikacji stanowią ważny punkt wyjścia do dalszych rozważań w zakresie kolejnych kroków rozwojowych w branży energetycznej. Stanowiska zaprezentowane przez ustawodawcę należy ocenić niezwykle pozytywnie, głównie ze względu na swoją czytelność, transparentność i łatwość w odbiorze – dlatego też publikacja ta stanowi zebranie wybranych uzasadnień, które wprost odnoszą się do poruszanej problematyki w trafny i jednoznaczny sposób.
Wprowadzenie do zagadnienia
Obserwujemy regularny rozwój branży związanej z zieloną energię. Rozwój ten ma bezpośredni oddźwięk w obowiązujących przepisach prawa. To właśnie za sprawą tak dynamicznie rozwijającego się sektora energetycznego (głównie związanego z odnawialnymi źródłami energii – OZE), zauważalnie zmienia się również nasze środowisko prawne. W dzisiejszej publikacji skupimy się na zagadnieniach, które w naszej ocenie wymagają szerszego ich omówienia. Zagadnienia prawne omówione zostaną przez nas w trzech głównych kategoriach. Pierwsza z nich obejmować będzie wybrane zagadnienia, które już obowiązują. Druga z nich będzie obejmować zagadnienia prawne, które dopiero wejdą w życie. Trzecią z nich są pozostałe zagadnienia, które w ocenie naszej redakcji wymagają omówienia, jednakże ze względu na ich charakter, nie sposób ich było przypisać do pozostałych, wyżej wymienionych kategorii.
Naturalnie poruszone w publikacji zagadnienia nie wyczerpują tematu w sposób całościowy. Stanowią one wyłącznie wybrane zagadnienia, które z naszej perspektywy są istotne dla branży związanej z zieloną energią. Dalsze publikacje będą rozwijać przedmiotowe zagadnienia w zależności od zmian prawnych, ogólnego zainteresowania środowiska branżowego etc.
Wybrane zagadnienia prawne, które wymagają szerszego omówienia
- Zwiększenie mocy do 150 kW w odniesieniu do pomp ciepła, wolno stojących kolektorów słonecznych i urządzeń fotowoltaicznych, których instalowanie nie wymaga zarówno pozwolenia na budowę oraz zgłoszenia do organu:
Art. 29 ust. 4 pkt 3 lit. c ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2023 r. poz. 682) – dalej: „pr. bud.”. – nie wymaga decyzji o pozwoleniu na budowę oraz zgłoszenia, o którym mowa w art. 30 pr. bud., wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu pomp ciepła, wolno stojących kolektorów słonecznych, urządzeń fotowoltaicznych o mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 150 kW z zastrzeżeniem, że do urządzeń fotowoltaicznych o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 6,5 kW stosuje się obowiązek uzgodnienia z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej, zwany dalej „uzgodnieniem pod względem ochrony przeciwpożarowej”, projektu tych urządzeń oraz zawiadomienia organów Państwowej Straży Pożarnej, o którym mowa w art. 56 ust. 1a pr. bud.
Uwaga na ważne uzasadnienie wprowadzonej zmiany przez naszego ustawodawcę:
Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej przedmiotową zamianę – „Zwiększenie progu mocy zainstalowanej – wymaganie pozwolenia na budowę – Zgodnie przepisami prawa budowlanego roboty budowlane polegające na instalowaniu urządzeń fotowoltaicznych o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 50 kW wymagają decyzji o pozwoleniu na budowę. Granicą mocy zainstalowanej wymaganą przed REDII dla jak najszybszego procedowana jest wartość 150 kW. Proponuje się zatem podniesienie przedmiotowego limitu do granicy 150 kW mocy. Powyższe zmiany zostały ujęte w art. 2 pkt 2 projektu.”. (…) „Otoczenie regulacyjne wymiernie wpływa na warunki realizacji inwestycji w odnawialne źródła energii. Jednym z najistotniejszych elementów sprawnego procesu inwestycyjnego, obok jasności i przewidywalności rozstrzygnięć administracyjnych, jest długość trwania procedur administracyjnych, która może w skrajnych przypadkach skutkować nawet wycofaniem decyzji o podjęciu decyzji o realizacji projektu. Wpływ na to mogą mieć zachodzące w międzyczasie zmiany rynkowe, zmiany regulacyjne, utrata możliwości uzyskania pomocy inwestycyjnej z programów zewnętrznych czy rozpowszechnienie bardziej nowoczesnych technologii, powodujących konieczność zmian lub większą opłacalność rozpoczęcia nowego projektu. W zakresie procedur administracyjnych w procesie inwestycyjnym w OZE, dyrektywa RED II stawia wymogi, do których spełnienia są zobowiązane państwa członkowskie Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 16 ust. 4 RED II łączny czas trwania procedur związanych z wydawaniem zezwoleń właściwych organów dla instalacji o mocy zainstalowanej 150 kW i wyższej nie może przekroczyć dwóch lat, a okres ten ze względu na wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności można przedłużyć o jeden rok. Dla instalacji o mocy zainstalowanej poniżej 150 kW, okres trwania procedur to maksymalnie rok – z możliwością przedłużenia o jeden rok w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Podobnie w przypadku rozbudowy źródła energii, dyrektywa obliguje do zapewnienia uproszczonej i szybkiej procedury wydawania zezwoleń, odpowiednio wynoszącej rok – z możliwością przedłużenia o kolejny rok. Z warunku skrócenia długości trwania procedur administracyjnych, a tym samym z wliczania do ich maksymalnego wymiaru, są jednak wyłączone obowiązki wynikające z prawa Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska oraz dla odwołań sądowych, środków zaskarżenia i innych postępowań przed sądem lub trybunałem oraz alternatywnych mechanizmów rozstrzygania sporów, w tym postępowań skargowych, pozasądowych odwołań i środków zaskarżenia; terminy te mogą być przedłużone na okres trwania takich procedur.”. (…) „Zawarte w projekcie ustawy zmiany obciążeń regulacyjnych związane są z implementacją art. 16 ust. 4 RED II, który stanowi, iż łączny czas trwania procedur związanych z wydawaniem zezwoleń właściwych organów dla instalacji o mocy zainstalowanej 150 kW i wyższej nie może przekroczyć dwóch lat, a okres ten ze względu na wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności można przedłużyć o jeden rok. Dla instalacji o mocy zainstalowanej poniżej 150 kW, okres trwania procedur to maksymalnie rok – z możliwością przedłużenia o jeden rok w szczególnie uzasadnionych przypadkach.”.
- Dyrektywa RED III – niezwykle istotny akt europejski w zakresie branży OZE.
W dniu 31 października 2023 została opublikowana Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2413 z dnia 18 października 2023 r. zmieniająca Dyrektywę (UE) 2018/2001, rozporządzenie (UE) 2018/1999 i Dyrektywę 98/70/WE w zakresie promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uchylająca Dyrektywę (UE) 2015/652.
Zgodnie z art. 16a Dyrektywy RED III – procedura wydawania zezwoleń na obszarach przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych:
1. Państwa członkowskie dopilnowują, by proces wydawania zezwoleń, o którym mowa w art. 16 ust. 1, w przypadku projektów dotyczących energii odnawialnej realizowanych na obszarach przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych nie trwał dłużej niż 12 miesięcy. Jednakże w przypadku projektów dotyczących energii z morskich źródeł odnawialnych proces wydawania zezwoleń nie może trwać dłużej niż dwa lata. Jeżeli jest to należycie uzasadnione ze względu na wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności, państwa członkowskie mogą przedłużyć te okresy o maksymalnie sześć miesięcy. Państwa członkowskie wyraźnie informują podmiot realizujący projekt o nadzwyczajnych okolicznościach uzasadniających takie przedłużenie.
2. Procedura wydawania zezwoleń na rozbudowę źródła energii w elektrowniach wytwarzających odnawialną energię elektryczną, na nowe instalacje o mocy elektrycznej poniżej 150 kW, na położone w tym samym obszarze magazyny energii, w tym instalacje energetyczne i termiczne, a także na ich podłączenia do sieci, jeśli obiekty te znajdują się na obszarach przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych, nie może trwać dłużej niż sześć miesięcy. Jednakże w odniesieniu do projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej procedura wydawania zezwoleń nie może trwać dłużej niż 12 miesięcy. Jeżeli jest to należycie uzasadnione ze względu na wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności, na przykład w związku z nadrzędnymi względami bezpieczeństwa, gdy projekt rozbudowy źródła energii w istotny sposób wpływa na sieć lub na pierwotną moc, wielkość lub wydajność instalacji, państwa członkowskie mogą przedłużyć okres sześciu miesięcy o maksymalnie trzy miesiące, a w przypadku projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej okres 12 miesięcy o maksymalnie sześć miesięcy. Państwa członkowskie wyraźnie informują podmiot realizujący projekt o nadzwyczajnych okolicznościach uzasadniających takie przedłużenie terminu.
3. Bez uszczerbku dla ust. 4 i 5 niniejszego artykułu, w drodze odstępstwa od art. 4 ust. 2 oraz pkt 3 lit. a), b), d), h), i) oraz pkt 6 lit. c), samodzielnie lub w związku z pkt 13 lit. a), załącznika II do dyrektywy 2011/92/UE i, w zakresie projektów dotyczących energii odnawialnej, nowe wnioski w sprawie elektrowni wykorzystujących energię odnawialną, w tym elektrowni łączących różne rodzaje technologii energii odnawialnej, a także w sprawie rozbudowy źródła energii w elektrowniach wykorzystujących odnawialną energię elektryczną na wyznaczonych obszarach przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych dla danej technologii i położonych na tym samym obszarze magazynów energii oraz podłączenia takich elektrowni i magazynów do sieci są zwolnione z wymogu przeprowadzenia specjalnej oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2011/92/UE, pod warunkiem, że projekty te są zgodne z art. 15c ust. 1 lit. b) niniejszej dyrektywy. To zwolnienie nie ma zastosowania do projektów, które mogą powodować znaczące skutki w środowisku innego państwa członkowskiego, lub na żądanie państwa członkowskiego, które może być dotknięte takimi skutkami, zgodnie z art. 7 dyrektywy 2011/92/UE. Na zasadzie odstępstwa od art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43/EWG elektrownie wykorzystujące energię odnawialną, o których mowa w akapicie pierwszym niniejszego ustępu, nie podlegają ocenie ich skutków dla obszarów Natura 2000, pod warunkiem, że te projekty dotyczące energii odnawialnej są zgodne z zasadami i środkami ustalonymi na podstawie art. 15c ust. 1 lit. b) niniejszej dyrektywy.
4. Właściwe organy przeprowadzają kontrolę wniosków, o których mowa w ust. 3 niniejszego artykułu. Celem takiej kontroli jest ustalenie, czy występuje duże prawdopodobieństwo, że którykolwiek z projektów dotyczących energii odnawialnej może spowodować znaczące nieprzewidziane niekorzystne skutki z uwagi na wrażliwość środowiskową obszarów geograficznych, na których są one zlokalizowane, których to skutków nie zidentyfikowano podczas oceny wpływu na środowisko planów wyznaczających obszary przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych, o których mowa w art. 15c ust. 1 akapit pierwszy niniejszej dyrektywy, przeprowadzonej zgodnie z dyrektywą 2001/42/WE oraz, w stosownych przypadkach, z dyrektywą 92/43/EWG. Taka kontrola ma również na celu ustalenie, czy którykolwiek z takich projektów dotyczących energii odnawialnej wchodzi w zakres art. 7 dyrektywy 2011/92/UE ze względu na prawdopodobieństwo spowodowania przez dany projekt znaczących skutków w środowisku innego państwa członkowskiego lub na wniosek państwa członkowskiego, które może zostać znacząco dotknięte takimi skutkami. Do celów takiej kontroli podmiot realizujący projekt przekazuje informacje w zakresie właściwości projektu dotyczącego energii odnawialnej, jego zgodności z przepisami i środkami wskazanymi zgodnie z art. 15c ust. 1 lit. b) w odniesieniu do danego obszaru przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych, w zakresie wszelkich dodatkowych środków przedsięwziętych przez podmiot realizujący projekt oraz w zakresie sposobu, w jaki w środkach tych uwzględniono wpływ na środowisko. Właściwy organ może zwrócić się do podmiotu realizującego projekt o dostarczenie dodatkowych, dostępnych informacji. Termin na ukończenie kontroli w zakresie wniosków dotyczących nowych elektrowni wytwarzających energię odnawialną upływa po 45 dniach od daty przedłożenia niezbędnych informacji wystarczających do tego celu. Jednakże w przypadku wniosków dotyczących instalacji o mocy elektrycznej poniżej 150 kW i nowych wniosków o rozbudowę źródła energii w elektrowniach wytwarzających odnawialną energię elektryczną termin na ukończenie kontroli wynosi 30 dni.
5. Po przeprowadzeniu kontroli wnioski, o których mowa w ust. 3 niniejszego artykułu, zostają zatwierdzone pod kątem środowiskowym bez konieczności wyraźnej decyzji właściwego organu, chyba że właściwy organ przyjmie należycie umotywowaną w świetle wyraźnych dowodów decyzję administracyjną, w której stwierdzi, że dany projekt może z dużym prawdopodobieństwem spowodować znaczące nieprzewidziane niekorzystne skutki ze względu na wrażliwość środowiskową obszaru geograficznego, na którym projekt jest zlokalizowany, których to skutków nie można złagodzić środkami określonymi w planach wyznaczających obszary przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych lub proponowanymi przez podmiot realizujący projekt. Decyzje takie podaje się do wiadomości publicznej. Takie projekty dotyczące energii odnawialnej podlegają ocenie oddziaływania na środowisko zgodnie z dyrektywą 2011/92/UE oraz, w stosownych przypadkach, ocenie na podstawie dyrektywy 92/43/EWG, które przeprowadza się w ciągu sześciu miesięcy od dnia decyzji administracyjnej określającej duże prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących nieprzewidzianych niekorzystnych skutków. Jeżeli jest to należycie uzasadnione ze względu na wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności, można przedłużyć ten okres sześciu miesięcy maksymalnie o sześć miesięcy W uzasadnionych okolicznościach, w tym gdy jest to potrzebne do przyspieszenia wdrażania energii odnawialnej, aby osiągnąć cele w zakresie klimatu i energii odnawialnej, państwa członkowskie mogą zwolnić z takich ocen projekty dotyczące energii wiatrowej i fotowoltaicznej. Jeśli państwa członkowskie zwalniają z tych ocen projekty dotyczące energii wiatrowej i fotowoltaicznej, operator musi przyjąć proporcjonalne środki łagodzące lub, jeżeli takie środki łagodzące nie są dostępne, środki kompensacyjne, które, jeżeli inne proporcjonalne środki kompensacyjne nie są dostępne, mogą przyjąć formę rekompensaty pieniężnej, w celu zaradzenia wszelkim niekorzystnym skutkom. W przypadku gdy te niekorzystne skutki mają wpływ na ochronę gatunków, operator wypłaca rekompensatę pieniężną na rzecz programów ochrony gatunków przez okres eksploatacji elektrowni wykorzystującej energię odnawialną i w celu zapewnienia lub poprawy stanu ochrony danych gatunków.
6. W procedurze wydawania zezwoleń, o której mowa w ust. 1 i 2, państwa członkowskie zapewniają, aby brak odpowiedzi właściwych organów w ustanowionym terminie skutkował uznaniem poszczególnych pośrednich kroków administracyjnych za zatwierdzone, z wyjątkiem przypadków, gdy dany projekt dotyczący energii odnawialnej podlega ocenie oddziaływania na środowisko zgodnie z ust. 5 lub gdy w krajowym systemie prawnym danego państwa członkowskiego nie istnieje zasada milczącej zgody administracyjnej. Ustęp ten nie ma zastosowania do ostatecznych decyzji w procedurze wydawania zezwoleń, które muszą być jednoznaczne. Wszystkie decyzje są udostępniane publicznie.
- Istotne ułatwienia w zakresie integracji systemu odnawialnej energii elektrycznej:
Jak czytamy w Dyrektywie RED III:
1. Państwa członkowskie wymagają od operatorów systemu przesyłowego i, jeśli dane są dla nich dostępne, operatorów systemu dystrybucyjnego działających na ich terytorium, aby udostępniali dane na temat udziału odnawialnej energii elektrycznej i zawartości emisji gazów cieplarnianych w energii elektrycznej dostarczanej w każdym obszarze rynkowym, z możliwie największą dokładnością w przedziałach czasowych odpowiadających częstotliwości rozliczeń rynkowych, ale nie dłuższych niż jedna godzina, wraz z prognozami, jeżeli są one dostępne. Państwa członkowskie zapewniają, by operatorzy systemów dystrybucyjnych mieli dostęp do niezbędnych danych. Jeżeli operatorzy systemów dystrybucyjnych nie mają dostępu, zgodnie z prawem krajowym, do wszystkich potrzebnych danych, stosują istniejący system zgłaszania danych w ramach Europejskiej Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych Energii Elektrycznej, zgodnie z przepisami dyrektywy (UE) 2019/944. Państwa członkowskie zachęcają do modernizacji inteligentnych sieci w celu lepszego monitorowania równowagi sieci i udostępniania danych w czasie rzeczywistym. Jeśli jest to technicznie możliwe, operatorzy systemu dystrybucyjnego udostępniają również zanonimizowane i zagregowane dane dotyczące potencjału reagowania na zapotrzebowanie oraz odnawialnej energii elektrycznej wytwarzanej i wprowadzanej do sieci przez prosumentów i społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej.
2. Dane, o których mowa w ust. 1, udostępnia się w formie cyfrowej w sposób gwarantujący interoperacyjność w oparciu o zharmonizowane formaty danych i standardowe zbiory danych, tak aby mogli z nich korzystać na niedyskryminacyjnych warunkach uczestnicy rynku energii elektrycznej, koncentratorzy, konsumenci i użytkownicy końcowi i by były one czytelne dla urządzeń wykorzystujących komunikację elektroniczną, takich jak inteligentne systemy pomiarowe, punkty ładowania pojazdów elektrycznych, systemy ogrzewania i chłodzenia oraz systemy zarządzania energią w budynkach. 3. W uzupełnieniu wymogów ustanowionych w rozporządzeniu (UE) 2023/1542 państwa członkowskie zapewniają, aby producenci baterii stosowanych w gospodarstwach domowych i baterii przemysłowych umożliwili właścicielom i użytkownikom baterii, jak również osobom trzecim działającym, za wyraźną zgodą, w imieniu właścicieli i użytkowników, takim jak przedsiębiorstwa zajmujące się zarządzaniem energią w budynkach i uczestnicy rynku energii elektrycznej, dostęp w czasie rzeczywistym do podstawowych informacji z systemu zarządzania baterią, w tym na temat pojemności baterii, stanu zdrowia baterii, poziomu naładowania i wartości zadanej mocy, na niedyskryminacyjnych warunkach, nieodpłatnie oraz zgodnie z przepisami dotyczącymi ochrony danych. Państwa członkowskie przyjmują środki zobowiązujące producentów pojazdów do udostępniania w czasie rzeczywistym właścicielom i użytkownikom pojazdów elektrycznych, a także osobom trzecim działającym w imieniu właścicieli i użytkowników, takim jak uczestnicy rynku energii elektrycznej i dostawcy usług w zakresie elektromobilności, dane pokładowe dotyczące stanu zdrowia baterii, poziomu naładowania baterii, wartości zadanej mocy baterii, pojemności baterii, oraz, w stosownych przypadkach, położenia pojazdów elektrycznych, na niedyskryminacyjnych warunkach i nieodpłatnie, zgodnie z przepisami dotyczącymi ochrony danych oraz w uzupełnieniu do dalszych wymogów w zakresie homologacji typu i nadzoru rynku określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/858.
4. W uzupełnieniu wymogów ustanowionych w rozporządzeniu (UE) 2023/1804 państwa członkowskie lub wyznaczone przez nie właściwe organy zapewniają, aby nowe i wymienione niedostępne publicznie punkty ładowania o normalnej mocy zainstalowane na ich terytorium mogły obsługiwać funkcje inteligentnego ładowania oraz w stosownych przypadkach, współdziałać z inteligentnymi systemami pomiarowymi, gdy zostaną one wdrożone przez państwa członkowskie, a także obsługiwać funkcje ładowania dwukierunkowego zgodnie z wymogami art. 15 ust. 3 i 4 tego rozporządzenia.
5. W uzupełnieniu wymogów ustanowionych w rozporządzeniu (UE) 2019/943 i dyrektywie (UE) 2019/944 państwa członkowskie zapewniają, aby krajowe ramy regulacyjne umożliwiały mniejszym lub mobilnym systemom, takim jak baterie do użytku domowego i pojazdy elektryczne oraz inne małe zdecentralizowane zasoby energii, udział w rynkach energii elektrycznej, w tym poprzez zarządzanie ograniczeniami przesyłowymi oraz świadczenie usług elastyczności i bilansowania, również za pośrednictwem koncentracji. W tym celu państwa członkowskie, w ścisłej współpracy ze wszystkimi uczestnikami rynku i organami regulacyjnymi, ustanawiają wymogi techniczne dotyczące uczestnictwa w rynkach energii elektrycznej na podstawie charakterystyki technicznej tych systemów. Państwa członkowskie zapewniają równe warunki działania i niedyskryminacyjny udział w rynkach energii elektrycznej małych zdecentralizowanych aktywów lub mobilnych systemów – tak art. 20a Dyrektywy RED III.
- Ważne uzasadnienie Dyrektywy RED III, które wskazuje jakie kierunki rozwoju są kluczowe, jakie zmiany w prawie są planowane etc.:
- Myśl przewodnia – z ramami regulacyjnymi i gospodarką rynkową ku neutralności klimatycznej:
Zmiana dyrektywy w sprawie energii odnawialnej (RED III) ze zwiększonym z 32 do 40 % udziałem energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii brutto do 2030 r. jest kluczowa dla europejskiego wkładu w porozumienie klimatyczne z Paryża. Niezmiernie ambitny cel może zostać osiągnięty tylko dzięki znacznej ekspansji energii ze źródeł odnawialnych we wszystkich obszarach z użyciem innowacyjnej technologii. Cel ten pobudza aspiracje Europy do wzmocnienia czołowej pozycji na świecie pod względem innowacyjności w dziedzinie technologii środowiskowych.
Ambitnymi zadaniami wyznacza się ramy dla rozwiązań rynkowych w przemyśle, zarządzaniu budynkami i transporcie. Cele muszą zazębiać się i nie mogą prowadzić do podwójnych obciążeń dla odbiorców energii, np. poprzez opłaty w systemie handlu emisjami lub etykietowanie energetyczne. Wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych – dzięki elektryfikacji, stosowaniu paliw opartych na energii elektrycznej i dzięki bioenergii – następować w sposób neutralny technologicznie i dopuszczać rozwiązania przejściowe. Na 40-procentowy udział musi jednak w 100 % składać się energia ze źródeł odnawialnych. Kryterium są wytyczne z Paryża.
- Wykorzystanie synergii rynku wewnętrznego – skrócenie procedur wydawania zezwoleń – wspieranie innowacji:
Wniosek Komisji pomija wkład europejskiego rynku wewnętrznego w transformację energetyczną. Również w obliczu rozczarowującego bilansu energetycznego Funduszu Odbudowy w niniejszym sprawozdaniu postuluje się zwiększenie ambicji w zakresie transgranicznej rozbudowy istotnych sieci i dalszych przedsięwzięć infrastrukturalnych dla większych państw członkowskich. W skróceniu procedur wydawania zezwoleń powinny pomóc „znaki jakości” dla projektów związanych z energią ze źródeł odnawialnych.
Projekty transformacji energetycznej muszą we wszystkich państwach członkowskich otrzymać wysoki priorytet prawny z przyspieszonymi procedurami planowania. Dla stabilizacji sieci przy coraz wyższych udziałach energii ze źródeł odnawialnych ważne jest, aby dalej zwiększać integrację europejskich sieci energetycznych i połączenia między nimi. Należy przy tym mieć na względzie, by ekspansja energii ze źródeł odnawialnych szła w parze także z rozbudową i planowaniem, co pozwoli zagwarantować optymalne wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych również w przypadku magazynowania na przykład w akumulatorach sieciowych. Takie akumulatory muszą być bardziej przejrzyste dla konsumentów pod względem pojemności magazynowania energii, poziomu naładowania i zużycia. Jednocześnie musimy zapewnić konkurencyjność Europy również poprzez innowacje. W sprawozdaniu postuluje się zatem, aby 5 % przyszłych zdolności między 2025 a 2035 r. w każdym państwie członkowskim przypadało na innowacyjne technologie związane z energią ze źródeł odnawialnych, jak na przykład technologie wykorzystujące fale lub pływy morskie.
- Przyspieszenie rozwoju wodoru – brak ograniczeń w dostępności biomasy:
Cele klimatyczne można osiągnąć tylko wtedy, gdy wyczerpane zostaną wszystkie dostępne opcje obniżenia emisyjności w każdym sektorze. Wytyczne Komisji dotyczące produkcji zielonego wodoru i innych odnawialnych paliw transportowych lub opałowych pochodzenia niebiologicznego (RFNBO) są zbyt skomplikowane i należy je uprościć bez powodowania strat ekologicznych. Produkcja wodoru nie może pozostać zastrzeżona dla określonych zakładów w określonych regionach w określonym czasie. Na podstawie umów zakupu H2 lub energii elektrycznej i gwarancji pochodzenia muszą powstać nowoczesne, scyfryzowane rynkowe ramy regulacyjne, które będą upraszczać zakup wodoru. Zasada kaskadowa w odniesieniu do już istniejących hierarchii postępowania z odpadami i różnic przyrodniczych może powodować podwójne obciążenia i państwa członkowskie powinny wziąć za nią odpowiedzialność.
- Przemysł, transport, budynki – szybciej do celu dzięki elastyczności:
Wyznaczenie wiążącego poziomu docelowego 50 % dla paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego jako surowca i nośnika energii w przemyśle jest przewidywalnie zbyt ambitne i do tego poziomu można w ogóle zbliżyć się tylko dzięki szybszym procedurom wydawania zezwoleń, wiarygodnemu systemowi gwarancji pochodzenia oraz akceptacji kilku punktów procentowych energii niskoemisyjnych. Przy 40-procentowym poziomie docelowym energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu końcowym nie zmieni się przez to nic. Ponieważ szybszy rozwój H2 wydaje się możliwy od 2030 r., na 2035 r. należy wyznaczyć 70-procentowy poziom docelowy zielonego wodoru (bez wodoru niskoemisyjnego). Docelowy poziom energii ze źródeł odnawialnych w sektorze budynków (49 %) jest również bardzo ambitny i obok elektryfikacji musi uwzględniać również wykorzystanie zielonych systemów ciepłowniczych oraz włączenie gazów odnawialnych w istniejącą sieć gazowniczą.
Natomiast w sektorze transportowym docelowy poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych powinien zostać podwyższony do 20 %. Jednocześnie należy podwyższyć dolne poziomy docelowe biopaliw, paliw syntetycznych i e-paliw, aby faktycznie zasygnalizować otwartość na nowe technologie, a także zapewnić opcje dla trudnych do elektryfikacji sektorów gospodarki lub sektorów transportu i regionów.
- Możliwość finansowania: wymagane elastyczne ramy pomocy państwa, wykorzystanie procesów transformacji, by przyspieszyć osiągnięcie celów, przyspieszenie importu zielonej energii:
Wsparcie finansowe i skuteczne uregulowania odegrają zwłaszcza w najbliższych latach ważną rolę w zrekompensowaniu osłabionej konkurencyjności zakładów. Nowe cele dyrektywy RED III należy dostosować do założeń nowych wytycznych UE w sprawie pomocy państwa w dziedzinie klimatu, energii i środowiska (CEEAG) oraz dyrektywy w sprawie rynku gazu. Ponadto należy rozważyć włączenie technologii niskoemisyjnych do celów sektorowych jako katalizator redukcji emisji CO2. W każdym przypadku dyrektywa RED III musi dostarczyć bodźce dla zakrojonej na dużą skalę strategii importu zielonego prądu i wodoru, w której będzie się uwzględniać również odpowiednie gwarancje pochodzenia i kryteria produkcji oraz zaliczać import na poczet osiągnięcia celu ogólnego bądź celów sektorowych.
- Poprawa ocen skutków i zmniejszenie obciążeń biurokratycznych:
Komisja rzetelne oceny skutków może przedstawić tylko dla osiągnięcia maksymalnego poziomu docelowego od 38 do 40 % oszczędności. Za wykraczające poza to wnioski nie bierze się odpowiedzialności. Wraz z tą dyrektywą doszła pewna liczba zobowiązań i obowiązków sprawozdawczych (baza danych dotyczących poddostaw energii, informacje o akumulatorach, świadectwa kwalifikacyjne, dostęp osób trzecich do systemów ciepłowniczych, rejestracja mniejszych zakładów produkcyjnych). Należy je zweryfikować bądź unikać ich, jeżeli w państwach członkowskich przyjęte są regulacje. Wzywa się Komisję, by zgodnie z zasadą „jedno więcej – jedno mniej” przedłożyła do daty granicznej wnioski w sprawie odciążenia administracyjnego podmiotów gospodarczych.
Pewność prawa i pewność inwestycyjna powinny w szczególności zostać zapewnione przez samą dyrektywę. W związku z tym opowiadam się za tym, aby uprawnienia Komisji do podejmowania decyzji były ustalane na podstawie zasad pomocniczości i proporcjonalności, i dlatego spoglądam zasadniczo krytycznie na dużą liczbę aktów delegowanych, które mają zostać przyznane Komisji w dyrektywie RED.
Tymczasem w dziedzinie energetyki osiągnęliśmy poziom regulacji i powiązań, w którym ledwo jeszcze można zachować orientację (zob. powiązania dyrektywy RED III na wykresie). Potrzebne jest podejście integracyjne, które połączy obowiązek dokumentowania i obowiązek sprawozdawczy, które spoczywają na podmiotach gospodarczych.
Nadchodzące zmiany w przepisach w odniesieniu do branży energetycznej
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na wybrane, planowane do wejścia w życie regulacje prawne, które mają bezpośrednie odniesienie do branży OZE.
- Dążenie do zastąpienia zasady minimalnej odległości wynoszącej 700 metrów (zasada zastąpiona regułą 10H w lutym br.), dystansem 500 metrów. Chodzi oczywiście o minimalną odległość turbin wiatrowych od budynków do 500 metrów. Prace konsultacyjne w tym zakresie zostały zaplanowane na kwiecień 2024 r.
- Dążenie do przyspieszenia wydawania decyzji o pozwoleniu na budowę dla farm wiatrowych. Jak czytam w licznych komunikatach i raportach – proces inwestycyjny w zakresie budowy farmy wiatrowej w Polsce wynosi nawet 7 lat. Wyjaśnić należy, że w pozostałych krajach Unii Europejskiej proces ten trwa około 3-4 lata, a i tak jest oceniany jak długi (zbyt długi). Dyrektywa RED III wskazuje, że proces ten nie powinien trwać dłużej niż 2 lata.
- Zmiany w zakresie nieefektywnych energetycznie budynków – dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD). Jak czytamy w uzasadnieniu do dyrektywy EPBD:
„Przegląd dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) stanowi część pakietu „Gotowi na osiągnięcie celu 55 proc.” w programie prac Komisji na 2021 r. i uzupełnia pozostałe elementy pakietu zaproponowanego w lipcu 2021 r. , określając wizję osiągnięcia bezemisyjnych zasobów budowlanych do 2050 r. Jak już wskazano w planie działania na rzecz klimatu , jest to kluczowy instrument legislacyjny służący osiągnięciu celów w zakresie dekarbonizacji na lata 2030 i 2050. Jest on rozwinięciem głównych elementów trzech obszarów docelowych inicjatywy „Fala renowacji”, m.in. dotyczy zamiaru zaproponowania obowiązkowych minimalnych norm charakterystyki energetycznej po przeprowadzeniu oceny skutków uwzględniającej zakres tych norm, harmonogram, stopniowe wprowadzanie i towarzyszące im polityki wsparcia. Z uwagi na konieczność przeprowadzenia odpowiednich procedur konsultacji i oceny skutków, proponowany przegląd mógł nastąpić dopiero pewien czas po przyjęciu pierwszego zestawu inicjatyw „Gotowi na 55” w lipcu 2021 r.
Niniejszy wniosek jest szczególnie ważny, ponieważ budynki odpowiadają za 40 % zużywanej energii i 36 % bezpośrednich i pośrednich emisji gazów cieplarnianych związanych z energią. W UE ogrzewanie, chłodzenie i ciepła woda użytkowa odpowiadają za 80 % energii zużywanej przez gospodarstwa domowe. Aby zwiększyć odporność Europy, konieczna jest renowacja budynków w UE, dzięki czemu staną się one bardziej energooszczędne i mniej zależne od paliw kopalnych. Renowacja ma kluczowe znaczenie dla ograniczenia zużycia energii w budynkach, redukcji emisji oraz zmniejszenia rachunków za energię. Ponadto proces ten prowadzi do tworzenia lokalnych miejsc pracy i generuje wzrost gospodarczy. Z uwagi na długi czas potrzebny do wprowadzenia zmian w sektorze budowlanym, potrzebny jest terminowo przeprowadzony przegląd dyrektywy, który pomoże w osiągnięciu celów pakietu „Gotowi na 55”. (…) Główne cele tego przeglądu to: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zużycia energii końcowej w budynkach do 2030 r. oraz określenie długoterminowej wizji dla budynków z myślą o osiągnięciu neutralności klimatycznej w całej UE do 2050 r. Aby je zrealizować, inicjatywa opiera się na kilku celach szczegółowych: zwiększenie tempa i gruntowności renowacji budynków, udoskonalenie informacji na temat charakterystyki energetycznej i zrównoważonego charakteru budynków oraz zapewnienie zgodności wszystkich budynków z wymogami neutralności klimatycznej na 2050 r. Zwiększenie wsparcia finansowego oraz modernizacja i integracja systemu stanowią dźwignie umożliwiające osiągnięcie tych celów.”.
Dodatkowo warto jest wskazać za ustawodawcą unijny, że „(…) głównym celem przeglądu dyrektywy EPBD w 2018 r. było zmniejszenie obciążenia administracyjnego. Oszacowano, że łącznie środki w ramach preferowanego wariantu strategicznego zmniejszyłyby obciążenie administracyjne o prawie 100 mln EUR rocznie. Głównym celem tego przeglądu oraz związanych z budynkami aspektów pozostałych wniosków pakietu „Gotowi na 55” jest dostosowanie sektora budowlanego do ambitniejszych celów klimatycznych Unii. Aby zapewnić skuteczność, konieczne są nowe i zaktualizowane wymogi. Wymogi te będą miały wpływ głównie na organy administracyjne na szczeblu krajowym i lokalnym w państwach członkowskich oraz w mniejszym stopniu, na właścicieli budynków, i będą opierać się głównie na istniejących już procedurach i strukturach. Mają one odpowiedni poziom ambicji – z jednej strony, aby osiągnąć cele Zielonego Ładu, a z drugiej – dać przedsiębiorstwom i konsumentom końcowym czas na dostosowanie się. Jak wskazano w ocenie skutków, cyfryzacja świadectw charakterystyki energetycznej oraz nowe przepisy dotyczące wymiany danych i baz danych zmniejszają jednak koszty administracyjne i koszty przestrzegania przepisów oraz ułatwiają procedury administracyjne związane z renowacjami budynków.”.
W tym miejscu warto jest również wyjaśnić, że przedmiotowe zmiany są istotne z punktu widzenia naszych realiów. Blisko 38% domów mieszkalnych w Polsce zostało wybudowanych jeszcze przed 1970 r. i to one są najmniej efektywne energetycznie.
Generalnym dążeniem jest zwiększenie renowacji obiektów o najsłabszej charakterystyce energetycznej w naszym kraju. Krok ten należy ocenić niezwykle pozytywnie i z oczekiwaniem powinniśmy przyglądać się działaniom Parlamentu Europejskiego, który w marcu 2024 r. ma głosować nad nowelizacją Dyrektywy EPBD.
Pozostałe zagadnienia warte uwagi
W tym miejscu warto jest wyjaśnić, że do pozostałych zagadnień należą m.in.: postulaty, które są prezentowane przez przedstawicieli branży OZE oraz szeroko rozumianego sektora energetycznego w Polsce.
Warto jest wskazać, że nie chodzi tylko i wyłącznie o zagadnienia stricte prawne. Zagadnienia prawne powstają, są też w fazach projektowych – jak widzimy powyżej. Jednakże istotnym elementem rozwoju jest również wsłuchiwanie się w stanowiska, które prezentują środowiska branże, gdyż to właśnie te poglądy często są przyczynkiem do dalszych zmian legislacyjnych.
Dlatego też tak ważne jest ciągłe tworzenie dodatkowych przestrzeni do otwartej dyskusji na temat branży energetycznej, bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju, rozwoju odnawialnych źródeł energii, innowacji w tym zakresie etc.
Podsumowanie
Jak widzimy zmiany w przepisach następują dość sprawnie. Obserwacja planowanych poczynań Parlamentu Europejskiego oraz naszego ustawodawcy wskazują jednoznacznie na fakt, iż rozwój branży energetycznej w Polsce jest tematem istotnym, który ma swoje szczególne miejsce w przestrzeni publicznej i szeroko rozumianym dialogu społecznym. Aktualnie obowiązujące przepisy oraz projekty aktów prawnych, które planowane są do wejścia w życie w niedalekiej przyszłości należy ocenić pozytywnie. Na pełną ocenę tych rozwiązań przyjdzie nam jeszcze poczekać, jednakże już na tym etapie możemy ocenić, że ustawodawca zarówno krajowy oraz unijny, podążają w dobrym kierunku, wsłuchując się w potrzeby społeczne związane z branżą energetyczną.