Agregacja magazynów energii: nowe kierunki w zarządzaniu energią
W dzisiejszej publikacji skupimy się na zagadnieniu, które jest niezwykle aktualne, szczególnie w kontekście nowych zmian w przepisach. Mowa o modelu agregacji w kontekście szeroko rozumianej problematyki magazynowania energii elektrycznej. Tematyka magazynowanie energii elektrycznej jest zagadnieniem, które od wielu lat jest analizowane na różnych przestrzeniach oraz w różnego rodzaju kontekstach.
Bezspornym pozostaje fakt, iż właściwe uregulowanie i techniczne wypracowanie skutecznych metod na możliwie bezstratne magazynowanie uzyskanej energii z odnawialnych źródeł (OZE), jest tematem, który wydaje się być równie ważny, jak temat samych metod ekologicznych sposobów uzyskiwania energii i wizji na przyszłość w tym zakresie.
W publikacji skupimy się na przedstawieniu zagadnienia agregacji magazynów energii w Polsce. Odpowiemy sobie na pytania:
- Czym właściwie są magazyny energii?
- Jakie przepisy regulują funkcjonowanie magazynów energii?
- Co to jest agregacja energii elektrycznej i komu ma ona służyć?
- Jakie przepisy regulują tematykę agregacji energii elektrycznej?
- Czym jest agregacja magazynów energii elektrycznej?
- Kim są agregatorzy energii i kto może zostać agregatorem energii?
- Jakie są kierunki w zarządzaniu zieloną energią i jak należy ocenić aktualny stan rozwoju branży związanej z agregacją magazynów energii elektrycznej?
W dalszej części skupimy się na próbie oceny przedstawionych dotychczas rozwiązań prawnych i ocenimy możliwe kierunki dalszego działania. Odpowiemy sobie również na pytanie czy model magazynowania energii, w którym podążamy wymaga od naszego ustawodawcy dodatkowych posunięć legislacyjnych np. w obszarze regulacji związanych z prawem budowlanym.
Magazyny energii elektrycznej – czym są i dlaczego ich właściwe uregulowanie jest tak istotne z punktu widzenia rozwoju branży OZE?
Magazyny energii elektrycznej to w dużym uproszczeniu urządzenia, które mają za zadanie skuteczne i możliwie pozbawione utraty uzyskanej wcześniej mocy, przechowywanie energii elektrycznej. Magazyny energii elektrycznej w kontekście rozwiązań OZE to urządzenia, które mają na celu zatrzymanie uzyskanej wcześniej zielonej energii, następnie zaś umożliwienie jej dalszego wykorzystania w innym momencie (np. w sytuacji, gdy konkretna instalacja OZE nie produkuje w tym momencie wymaganej ilości energii elektrycznej). Problematyka magazynowania energii dotyczy przede wszystkim tego w jaki sposób zorganizować taki model przechowywania energii, jak zwalczać wynikające z przechowywania straty energii (utrata energii, która jest magazynowana), jak zminimalizować obszar (objętość) magazynów w odniesieniu do możliwie największej energii przeznaczonej do zmagazynowania – słowem – jak przy wykorzystaniu najmniejszej możliwej przestrzeni, magazynować maksymalnie dużą ilość energii elektrycznej pozyskanej z OZE.
Magazyny energii elektrycznej pozyskiwanej z OZE są również istotne co same instalacje zielonej energii. To właśnie magazynowanie wcześniej wytworzonej energii jest gwarantem bezpieczeństwa energetycznego, przewidywalności gospodarczej, pozytywnych nastrojów społecznych związanych z szeroko rozumianym rozwojem branży OZE i transformacją energetyczną.
Jeżeli istnieją metody na skuteczne i bezpieczne pozyskiwanie zielonej energii, która dodatkowo może być przechowywana (magazynowana) na równie korzystnych warunkach i założeniach ekonomiczno-biznesowych, wówczas całe rozwiązanie staje się dużo bardziej atrakcyjne na rynku, aniżeli model, w którym jeden z elementów (albo sieć, albo magazyn), nie funkcjonują tak jak się tego oczekuje. Dlatego też rozwój branży magazynów energii elektrycznej w kontekście ogólnego trendu wzrostowego w sektorze OZE jest niezwykle ważny, pożądany i oczekiwany.
Magazynowanie energii elektrycznej – definicja legalna
W tym miejscu za w pełni uzasadnione należy uznać przywołanie definicji legalnej terminu – „magazynowanie energii elektrycznej”. Zgodnie z art. 2 pkt 59 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającej dyrektywę 2012/27/UE – (Dz. U. UE L 158/125) – dalej: „Dyrektywa 2019/944” – przez magazynowanie energii należy rozumieć odroczenie, w systemie energetycznym, końcowego zużycia energii elektrycznej w stosunku do momentu jej wytworzenia lub przekształcenie jej w inną postać energii, umożliwiającą jej magazynowanie, magazynowanie takiej energii, a następnie ponowne przekształcenie takiej energii w energię elektryczną lub wykorzystanie jej w postaci innego nośnika energii. Tytułem wstępu do dalszego wyjaśnienia powyższej definicji należy na samym początku pochwalić unijnego ustawodawcę za proste, punktowe i niezwykle przejrzyste zdefiniowanie pojęcia magazynowania energii. To swoiste novum w ustawodawstwie, kiedy przedstawiane nam definicje legalne są dla nas czytelne, jasne i w pełni zrozumiałe.
W naszym systemie prawnym funkcjonuje również definicja, która wynika z art. 3 pkt 10k ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2022 r. poz. 1385) – dalej: „pr. ener.” – przez magazyn energii elektrycznej należy rozumieć instalację umożliwiającą magazynowanie energii elektrycznej i wprowadzenie jej do sieci elektroenergetycznej. Zatem nasz krajowy ustawodawca zastosował jeszcze bardziej syntetyczną i prostą definicję tego zagadnienia. Należy wyjaśnić, że obie przywołane wyżej definicje są ze sobą spójne i logicznie tworzą całość. W tym miejscu należy wyjaśnić, że nasz ustawodawca wprowadził również termin magazynu energii w ujęciu ogólnym, co pozwala na stosowanie magazynu energii w odniesieniu do innego rodzaju źródeł energii – tzn. nie tylko tej energetycznej. Zgodnie bowiem z art. 3 pkt 10ka pr. ener. – przez magazyn energii należy rozumieć instalację umożliwiającą magazynowanie energii, w tym magazyn energii elektrycznej (definicja obowiązująca od dnia 1 marca 2023 r.).
Mając na uwadze całokształt powyższych definicji nie sposób stwierdzić, że jest to wyczerpujące wyjaśnienie tego, czym są magazyny energii, jak są zdefiniowane w obowiązujących przepisach prawa. W dalszej części przybliżymy czym jest agregacja energii elektrycznej i komu ma ona służyć, a następnie czym właściwie jest sama agregacja magazynów energii.
Co to jest agregacja energii elektrycznej i komu ma ona służyć?
Tytułem wyjaśnienia należy wyjść od samej definicji słowa agregacja. Przez agregację należy rozumieć proces łączenia się wybranych części w jedną, większą całość. W uproszczeniu możemy przyjąć, że jest to proces łączenia w odniesieniu do konkretnej materii. Dysponując taką wiedzą możemy przejść dalej i podjąć się próbny zdefiniowania pojęcia agregacji energii elektrycznej. Będzie to zatem całokształt procesów, których celem jest połączenie poszczególnych elementów wchodzących w skład szeroko rozumianych elementów energii elektrycznej w jedną, zorganizowaną, większą całość.
Agregacji w kontekście problematyki magazynowania energii elektrycznej ma służyć przede wszystkim prosumentom, którzy będąc zainteresowani nowymi (innowacyjnymi) rozwiązaniami związanymi z magazynowaniem energii elektrycznej, będą jednocześnie zarządzać produkowaną we własnej instalacji energią odnawialną i brać aktywny udział w podnoszeniu bezpieczeństwa energetycznego na danym obszarze. Agregacja magazynów energii elektrycznej jest nierozerwalnie związana z transformacją energetyczną i ciągłym rozwojem oraz upowszechnianiem rozwiązań OZE. To właśnie upowszechnienie modelu agregacji w kontekście magazynowania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł jest tematem wiodącym jako uzupełnienie brakującego elementu w układance składającej się na spójny i realnie funkcjonujący system wytwarzania oraz korzystania z zielonej energii w ujęciu całościowym i długoterminowym.
Jakie przepisy regulują tematykę agregacji energii elektrycznej?
Poruszając tematykę agregacji energii elektrycznej należy właściwiej zdefiniować to zagadnienie z perspektywy obowiązujących przepisów prawa.
Agregacja energii elektrycznej w rozumieniu unijnego ustawodawstwa
Zgodnie z art. 2 pkt 18 Dyrektywa 2019/944 – przez agregację należy rozumieć funkcję wykonywaną przez osobę fizyczną lub prawną, która łączy wiele obciążeń po stronie odbiorców lub wytworzoną energię elektryczną do celów sprzedaży, zakupu lub wystawienia na aukcji na jakimkolwiek rynku energii elektrycznej.
Agregacja energii elektrycznej w rozumieniu krajowego ustawodawstwa
W tym miejscu należy wskazać, że definicja wprowadzona do polskiego porządku prawnego jest zbliżona do tej, którą zaproponował nam Parlament Europejski i Rada. Zgodnie bowiem z art. 3 pkt 6e pr. ener. – przez agregację należy rozumieć działalność polegającą na łączeniu wielkości mocy lub energii elektrycznej oferowanej przez odbiorców, wytwórców energii elektrycznej lub posiadaczy magazynów energii elektrycznej, z uwzględnieniem zdolności technicznych sieci, do której są przyłączeni, w celu sprzedaży energii elektrycznej, świadczenia usług systemowych lub usług elastyczności na rynkach energii elektrycznej.
Dodatkowo nasz ustawodawca zdefiniował samego agregatora oraz agregatora niezależnego. Zgodnie z art. 3 pkt 6f pr. ener. – przez agregatora powinniśmy rozumieć uczestnika rynku działającego na rynku energii elektrycznej zajmującego się agregacją. Agregatorem niezależnym natomiast jest w rozumieniu art. 3 pkt 6g pr. ener. – agregator niepowiązany ze sprzedawcą energii elektrycznej odbiorcy oraz niezaliczający się do grupy kapitałowej w rozumieniu art. 4 pkt 14 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275 oraz z 2022 r. poz. 2581 i 2640), do której zalicza się ten sprzedawca. Obie definicje są stosunkowo świeże, gdyż obowiązują nas od dnia 7 września 2023 r.
Aby mieć pełny obraz tej regulacji zarówno z perspektywy przepisów krajowych oraz wewnątrzwspólnotowych należy wyjaśnić, że agregatorem niezależnym w rozumieniu przepisów unijnych jest uczestnik rynku zajmujący się agregacją, który nie jest powiązany z dostawcą odbiorcy – tak art. 2 pkt 19 Dyrektywa 2019/944.
Pojęcie agregacji magazynów energii oznacza proces łączenia mocy lub energii elektrycznej, która przeznaczona jest do magazynowania i dalszego jej wykorzystania w innym czasie. Jest to zatem działalność, która obejmuje łączenie się podmiotów w jedną większą całość w celu magazynowania energii elektrycznej.
Należy tutaj wyjaśnić, że agregacja odbywa się na podstawie umowy agregacji zawartej między odbiorcą końcowym energii elektrycznej, wytwórcą energii elektrycznej lub posiadaczem magazynu energii elektrycznej a agregatorem – tak art. 5a1 ust. 1 pr. ener.
Uwaga na rejestr agregatorów magazynów energii elektrycznej!
Funkcjonowanie na rynku energii elektrycznej przez agregatora nie wymaga zgody innych uczestników i uprawnia do funkcjonowania na równych zasadach jak przedsiębiorstwa energetyczne czy odbiorcy. Agregator zatem będzie mógł podjąć własną działalność po zamieszczeniu jego danych w specjalnym rejestrze agregatorów, prowadzonym w formie elektronicznej przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Podkreślić należy, że wpis agregatora dokonywany jest na podstawie złożonego przez niego samego wniosku.
Regulacje prawne związane z Rejestrem magazynów energii elektrycznej zostały precyzyjnie określone m.in. w art. 43g pr. ener. Operator systemu elektroenergetycznego prowadzi, w postaci elektronicznej, rejestr magazynów energii elektrycznej przyłączonych do jego sieci, stanowiących jej część lub wchodzących w skład jednostki wytwórczej lub instalacji odbiorcy końcowego przyłączonej do jego sieci. Rejestr ten zawiera takie informacje jak:
1) oznaczenie posiadacza magazynu energii elektrycznej, w tym:
a) imię i nazwisko albo nazwę wraz z oznaczeniem formy prawnej posiadacza magazynu energii elektrycznej;
b) miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, siedzibę oraz jej adres;
c) numer PESEL albo numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile taki posiada;
2) oznaczenie magazynu energii elektrycznej zawierające:
a) określenie technologii wykorzystywanej do magazynowania energii elektrycznej;
b) dane dotyczące łącznej mocy zainstalowanej magazynu energii elektrycznej określonej w kW;
c) dane dotyczące pojemności magazynu energii elektrycznej określonej w kWh;
d) sprawność magazynu energii elektrycznej;
e) maksymalną moc ładowania wyrażoną w kW;
f) maksymalną moc rozładowania wyrażoną w kW;
g) miejsce przyłączenia magazynu energii elektrycznej;
h) wskazanie czy magazyn energii elektrycznej stanowi część jednostki wytwórczej lub instalacji odbiorcy końcowego;
3) tytuł prawny do posiadanego magazynu energii elektrycznej.
Kim są agregatorzy energii i kto może zostać agregatorem energii?
Agregatorzy energii to firmy pozyskujące przedsiębiorców, którzy mogą przesunąć lub zredukować część pobieranej mocy lub energii. Agregatorzy z całą pewnością zwiększą opłacalność funkcjonowania całych sieci energetycznych związanych z odnawialnymi źródłami energii. Są elementem łączącym prosumenta z operatorem danej sieci energetycznej.
Co należy zrobić, aby formalnie zostać agregatorem energii?
Agregatorem będzie mógł zostać podmiot, który złoży wniosek o zamieszczenie jego danych w rejestrze agregatorów i zawrze umowę o świadczenie usług agregacji zawartej pomiędzy odbiorcą końcowym, wytwórcą lub posiadaczem magazynu energii elektrycznej (ten ostatni z perspektywy niniejszej publikacji jest dla nas najistotniejszy).
Jakie są kierunki w zarządzaniu zieloną energią i jak należy ocenić aktualny stan rozwoju branży związanej z agregacją magazynów energii elektrycznej?
Uregulowania związane z rozwojem modeli opartych na agregacji magazynów energii elektrycznej należy oceniać niezwykle pozytywnie. Z całą pewnością cieszy konsekwencja ustawodawcy i wprowadzenie (przynajmniej na tym etapie), jasnych regulacji na poziomie definicyjnym. Ocena skutków prawnych ich wprowadzenia możliwa będzie dopiero po pewnym czasie funkcjonowania agregatorów magazynów energii elektrycznej – w chwili obecnej jest to zbyt krótki okres na dokonywania kompleksowych ocen. Szczególnie, że pewne regulacje pozostają jeszcze do doprecyzowania. Na uwagę zasługuje np. często podnoszony obowiązek dostosowania innych przepisów do zmieniającej się przestrzeni prawnej – rozwój magazynów energii elektrycznej i związanych z tym obowiązków natury formalnej z perspektywy przepisów prawa budowlanego.
Wydaje się, że uwolnienie realizacji magazynów energii z części wymagań formalnych, o których traktują przepisy prawa budowlanego jest właściwym kierunkiem w zwiększeniu atrakcyjności i popularyzacji tego typu rozwiązań. Obserwujemy cykliczny wzrost uwalniania regulacji prawnych związanych z wytwarzaniem zielonej energii, czas również na magazyny energii. W chwili obecnej oczekujemy na nowelizację prawa budowlanego w zakresie zwiększenia mocy w odniesieniu do instalacji fotowoltaicznych. Dzięki zwiększeniu mocy granicznej do 150 kW (brak obowiązku uzyskiwania decyzji o pozwoleniu na budowę w trybie art. 28 ust. 1 pr. bud.), pozostanie miejsce w zakresie mocy, na realizację magazynu energii elektrycznej, który przy pewnych warunkach nie będzie wliczany do ogólnej mocy – o czym dalej). Jest to rozwiązanie przewidziane dla mniejszych podmiotów, pytanie co będzie w przypadku większych przedsięwzięć. Na uwagę zasługuje fakt, iż ustawodawca przewidział, że w przypadku przyłączenia do sieci dystrybucyjnej mikroinstalacji z magazynem energii elektrycznej, do mocy zainstalowanej mikroinstalacji, o której mowa w ust. 8d4 pr. ener., nie wlicza się mocy zainstalowanej magazynu energii elektrycznej, o ile:
- moc zainstalowana magazynu energii elektrycznej;
- łączna moc możliwa do wprowadzenia do sieci dystrybucyjnej przez mikroinstalację z magazynem energii elektrycznej;
– jest nie większa niż moc zainstalowana elektryczna mikroinstalacji.
Jest to jednak temat na odrębną publikację.
Podsumowanie i wnioski
Pozytywnie należy ocenić kroki krajowego ustawodawcy, który podążając śladami przepisów wewnątrzwspólnotowych kieruje się w stronę jeszcze większego uwolnienia i doprecyzowania atrakcyjności rozwiązań OZE w ujęciu kompleksowym.
Na oceny aktualnie wprowadzonych zmian w przepisach prawa przyjdzie nam jeszcze poczekać, jednakże już teraz warto jest pochwalić działania systemowe, które podążają w wydaje się dobry kierunku. Na uwagę zasługuje również spójność i prostota podstawowych definicji, które jak wiemy często powodują uzasadnione wątpliwości po stronie podmiotów je stosujących – czyli podmiotów najbardziej zainteresowanych daną problematyką.
Magazynowanie energii elektrycznej, która pochodzi z odnawialnych źródeł jest równie istotne co sam proces jej pozyskiwania. To właśnie dobrze rozwiązany problem magazynowania takiej energii spowoduje, że rozwiązania OZE będą tylko zyskiwać na atrakcyjności. Naturalnie kluczowym elementem w tym przypadku są koszty i bezpieczeństwo danych rozwiązań. Miejmy nadzieję, że koszty magazynowania energii elektrycznej będą tak zoptymalizowane, że nie będą zniechęcać szerszego grona potencjalnie zainteresowanych podmiotów do wdrożenia konkretnych rozwiązań na danym obszarze. Pozostaje również oczekiwać na rozwiązania, które będą w pełni bezpieczne – zarówno dla podmiotów korzystających z magazynów energii oraz dla całej reszty pozostałych ludzi (np. z perspektywy utylizacji starych lub zepsutych magazynów w przyszłości, gdyż taką okoliczność również należy mieć na uwadze spoglądając na tę problematykę w sposób kompleksowy i realnie długofalowy).