Program „Czyste Powietrze”, realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) od 2018 roku, ma na celu poprawę jakości powietrza oraz zwiększenie efektywności energetycznej budynków jednorodzinnych. Oferuje on dopłaty do wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizacji. Pomimo licznych modyfikacji program boryka się z problemami, które sprawiają, że jego pierwotne założenia nie zawsze są realizowane skutecznie.
Niewłaściwy zakres i kolejność prac termomodernizacyjnych, nieszczelność systemu, sprawiają, że zamiast walczyć z ubóstwem energetycznym może on je zwiększać – ostrzegają eksperci Rady ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan w raporcie „Czyste Powietrze – cele, wyzwania, rekomendacje”.
Główne wyzwania programu
Eksperci Rady ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan, w najnowszym raporcie „Czyste Powietrze – cele, wyzwania, rekomendacje”, podkreślają liczne problemy, takie jak nadużycia i nadmierne zobowiązania finansowe, które nie są poparte gwarancjami efektów. Wnioski na dotacje sięgają aż 135 tys. zł, co czyni ten program bezprecedensowym w Polsce, a nawet w Europie. Jednakże, w miarę upływu czasu coraz więcej wiadomo o nadużyciach i nieuczciwych praktykach rynkowych, które sprawiają, że program wymaga pilnego przeglądu.
– „Program, zamiast skupić się na priorytetowych grupach beneficjentów, powinien dążyć do maksymalizacji efektów energetycznych” – mówi Jan Ruszkowski, ekspert Konfederacji Lewiatan. NFOŚiGW zdaje sobie sprawę z tych wyzwań i planuje gruntowne zmiany.
Rekomendacje ekspertów
Raport zawiera szereg rekomendacji, które mają na celu usprawnienie programu. Należy przede wszystkim zadbać o efektywność energetyczną budynków, gdzie wymieniane są źródła ciepła, oraz skrupulatnie weryfikować wnioski i audyty energetyczne, szczególnie te, które dotyczą najwyższego poziomu dofinansowania. Wymagane jest także uproszczenie procedur kredytowych oraz organizacja kompleksowej kampanii edukacyjnej, która poprawi świadomość społeczeństwa na temat korzyści płynących z termomodernizacji i walki z ubóstwem energetycznym.
Eksperci postulują także ujednolicenie zasad weryfikacji wniosków we wszystkich wojewódzkich funduszach ochrony środowiska oraz zintegrowanie systemów informatycznych.
Efektywność kosztowa kluczowym priorytetem
Program powinien skupić się na efektywności kosztowej, aby uzyskać jak największe korzyści z dostępnych środków publicznych. Obecnie górny próg dochodowy, wynoszący 135 tys. zł rocznie, ogranicza możliwość udziału bardziej zamożnych inwestorów, którzy mogliby skorzystać z mniejszych form dofinansowania. Takie ograniczenie prowadzi do sytuacji, w której większe dotacje trafiają do beneficjentów o niższych dochodach, co z kolei generuje nadużycia.
Konieczność kontroli i audytu
Ze względu na skalę programu i olbrzymie kwoty dotacji, kontrola wydatkowanych środków musi być równie rozbudowana. Przykładem jest sytuacja, gdzie osoby w trudnej sytuacji finansowej ubiegały się o dotacje na kilka domów, co wskazuje na potrzebę dokładniejszej weryfikacji wniosków.
Program „Czyste Powietrze” ma duży potencjał, ale aby zrealizować jego cele, niezbędne są zmiany, które zagwarantują jego efektywność i transparentność.
Źródło: lewiatan.org